CCI2013111222

54 II* • /• i/1.11 |»lrrw»zy. Obraz w powiększeniu

przez fizyczny, pinwną I Intelektualną władzę mężczyzn'). Nie podejmując kwestii łi wiilycli skutków, które męski porządek wywołuje w ciele, nic- może /m/umlcć efektu podległości właściwego przemocy symbolicznej'¹". Jes/« /<• mniej adekwatny w porównaniu z językiem filozofii świadomości Jest pojawiający się gdzieniegdzie język „wyobrażonego" llm.ii/łn.ilrc). Stanowisko to zdaje się z kolei zapominać, że domingJą< .1 wl/J.i rzeczywistości nie jest prostym wyobrażeniem umysłu - fantnzmałem czy „ideologią", ale systemem struktur trwale wpisanych w porządek rzeczy i ciał. Jedną z najbardziej wyrafinowanych form krytyki (dlatego, że docierających do granic możliwości interpretacyjnych w obszarze filozofii świadomości - przyp. tłum.) pojęcia „zgody" przedstawia Nicole-Claude Mathieu. Argumenty zaprezentowane w pracy Dc l.i consclence dominee⁶' dotyczą konotowanego przez „zgodę" efektu anulowania odpowiedzialności opresora^{1 2 3} i przypisania jej ofierze, czyniąc z niej ofiarę podwójną⁴. Autorce nie udaje się jednak dotrzeć do ograniczeń nakładanych na możliwości myślenia i działania, które są narzucane grupom zdominowanym⁵ ze strony dominujących. Nie rozstając się z językiem „świadomości", Jeanne Favret-Saada może zakończyć jedynie stwierdzeniem o „opanowaniu świadomości przez wszechobecną władzę mężczyzn"⁶.

Poczynione uwagi krytyczne, a także dystynkcje mają swoje uzasadnienie. Otóż symboliczna rewolucja, której żąda ruch feministyczny, nie może dotyczyć wyłącznie zmian sfery świadomości czy woli, ponieważ podstawy przemocy symbo-111 -cnej tkwią nie w zmistyfikowanej świadomości, którą wystarczyłoby oświecić, lecz w dyspozycjach „skrojonych" na miarę wzoru struktury dominacji. Dlatego też złamanie relacji współudziału ofiar dominacji symbolicznej może nastąpić jedynie na drodze radykalnych zmian społecznych warunków produkcji dyspozycji, które przymuszają zdominowanych do przyjęcia punktu widzenia grup dominujących tak w stosunku do własnej osoby, jak i wobec osoby opresora. Spełnienie przemocy symbolicznej następuje bowiem wyłącznie przez praktyczne akty poznania i nierozpoznania, które zachodzą poza świadomością i wolą, nadając wszystkim przejawom owej przemocy - zakazom, sugestiom, groźbom, zarzutom -czy wreszcie porządkowi lub odwołaniom do niego określoną „moc hipnotyczną". Utrwalenie lub zmiana stosunku dominacji, funkcjonującego jedynie przy współudziale określonych dyspozycji, są głęboko uzależnione od utrwalenia lub przekształcenia struktur, których tworem są owe dyspozycje (zwłaszcza struktur rynku dóbr symbolicznych, którego fundamentalnym prawem jest wymiana kobiet jako jej przedmiotów).

Kobiety w ekonomii dóbr symbolicznych

Struktura działań techniczno-rytualnych, a także dyspozycje (właściwe habitusowi) pozostające w nierozerwalnym związku z produkującymi je i reprodukującymi strukturami (Leibnizowskie habitudines) opierają się na strukturze rynku dóbr symbolicznych⁶⁶. Niższość i wykluczenie kobiet podejmowane i rozwijane przez system mityczno-rytual-ny, który czyni z tego zasadę podziału całego uniwersum, są niczym innym jak fundamentalną asymetrią między podmio-

Antycypując określone intuicje filozofów nowoczesnych (jak Feirce), Leibniz mówił o habitudines - strukturach związanych ze stałością (trwałością); G.W. Leibniz, Qiuid sit idea, w; Die philosophischen Schriften von Oottfried Wilhelm Leibniz, C.I. Oerhardt (red.), t. 7, Weidmannsche Buch-handlung, Berlin 1890, s. 263-264.

1

   J. Favret-Saada, L'arralsonnement des femmes, „Les Tęmps modernes" 1987, s. 137-150.

2

   N.-C. Mathieu, Catćgorisation et ideologies de sexe, Cóte-femmes, Paris 1991.

3

   Tamże, s. 225.

4

“ Tamże, s. 226.

5

   Tamże, s. 216.

6

   Tamże, s. 180. Trzeba jednak odnotować, że najbardziej znacząca krytyka męskocentrycznej wizji reprodukcji biologicznej (umniejszającej udział kobiecy) znalazła oparcie w etnologicznych studiach poświęconych praktykom, szczególnie rytualnym (np. artykuły N.-C. Mathieu, w: N. Echard, O. Journet, C. Michard-Marchal, C. Ribery, N.-C. Mathieu, P. Tabet, L'ar-raisonnement des femmes. Essais en anthropologie des sexes, Ćcole des hautes etudes en Sciences sociales, Paris 1985).