chalmers0064

66

Idea falsyfikacji

ności. „Przeciwne bieguny magnetyczne przyciągają się”, „Mieszając kwas z zasadą otrzymujemy sól i wodę” — to przykłady praw falsyfikowalnych. Falsyfikacjonista twierdzi jednak, że pewne teorie, choć z pozoru mają cechy dobrych teorii, naprawdę tylko udają, że są teoriami naukowymi, ponieważ nie są falsyfikowalne, i należy je odrzucić. Popper twierdzi, że przynajmniej pewne wersje Marksow-skiej teorii historii, psychoanalizy Freuda i psychologii Adlera mają tę wadę. Ich niefalsyfikowalność można zilustrować za pomocą poniższej, bardzo uproszczonej wersji psychologii Adlera.

Podstawowym twierdzeniem Adlera jest, że ludzkie czyny są motywowane swego rodzaju uczuciami niższości. Wyobraźmy sobie następujący przypadek. Pewien człowiek stoi na brzegu zdradzieckiej rzeki, gdy nagle do wody w jego pobliżu wpada dziecko. Człowiek ten albo skoczy do rzeki, aby ratować dziecko, albo nie skoczy. Jeżeli skoczy, wówczas wyznawca teorii psychologicznej Adlera wyjaśni to wskazując, w jaki sposób fakt ten popiera jego teorię. Człowiek ten w oczywisty sposób chciał pokonać poczucie niższości i dokonał tego dowodząc, że jest dostatecznie odważny, aby skoczyć do wody mimo niebezpieczeństwa. Jeżeli nie skoczy, wyznawca teorii Adlera również uzna to za potwierdzenie swojej teorii. Powie wówczas, że człowiek ten postanowił pokonywać swe poczucie niższości dowodząc, że ma dostatecznie dużo siły, aby pozostać niewzruszenie na brzegu, gdy dziecko się topiło.

Jeżeli anegdota ta prawidłowo opisuje sposób funkcjonowania teorii Adlera, to teoria ta jest niefalsyfikowalna.¹ Twierdzenia tej teorii można pogodzić z dowolnym rodzajem ludzkiego zachowania, i właśnie dlatego nie mówi nam ona nic o zachowaniach ludzi. Zanim jednak odrzucimy teorię Adlera z takich powodów, byłoby oczywiście rzeczą konieczną zbadać samą teorię, a nie jej uproszczone trawestacje. Istnieje jednak całe mnóstwo społecznych, psychologicznych i religijnych teorii, które chcąc wyjaśnić wszystko, nie wyjaśniają niczego. Istnienie miłosiernego Boga i wybuch jakiejś strasznej katastrofy można połączyć w teorię, która odpowiednio do

1

Przykład ten można byłoby podważyć, gdyby istniał sposób ustalenia rodzaju kompleksu niższości, na jaki cierpi ów człowiek. Teoria ta posiada metody, dzięki którym można tego dokonać; dlatego też przykład mój jest istotnie krzywdzącą trawestacją.