CIMG4127

nie. W grupach zawodowych, szczególnie narażonych na to zakażenie (lekarki pielęgniarki, nauczycielki, przedszkolanki itp.), odsetek osób odpornych przekraczał nawet 95%. Wyniki tych ustaleń stanowiły podstawę dla określonych programów szczepień ochronnych (p. rozdz. poświęcony szczepieniom ochronnym).

Zakażenia wirusem różyczki zarówno objawowe, jak i bezobjawowe mogą prowadzić do rozmaitych następstw spowodowanych zaatakowaniem różnych komórek embrionalnych. I tak w następstwie zakażenia wirusem różyczki może dojść również do powstania zakażenia utrzymującego się, które z kolei może powodować aberracje chromosomalne i zahamowanie podziałów komórkowych. W konsekwencji i w zależności od stopnia zmian — do urodzenia martwego dziecka, do urodzenia dziecka z uszkodzeniami słuchu, serca, wzroku (katarakta), do mikrocefalii, zaburzeń motorycznych, rozstępów podniebienia, zmian szkieletowych, uszkodzenia układu moczowo-płciowego itd. Stosowane jest określenie „wrodzony zespół różyczkowy”, który prócz ww. zmian może przejawiać się powiększeniem wątroby, śledziony, niedokrwistością, trombocy-topenią, małą masą dała.

Częstość uszkodzeń wynosi ok. 30% w przypadku zakażeń kobiet wrażliwych wirusem różyczki w pierwszych trzech miesiącach dąży.

Wirusa różyczki można izolować z tkanek martwego płodu oraz z łożyska. Przez wiele miesięcy można go izolować z wydzieliny nosowo-gardłowej. Opisano izolację nawet po 2-3 latach przy utrzymującym się wysokim mianie przeciwdał IgM i IgG, co oznacza też, że zakażenie płodowe wirusem różyczki nie prowadzi do powstania tolerancji immunologicznej. Oznacza to również możliwość zakażenia osób z otoczenia. Zakażony w okresie żyda płodowego noworodek, nawet z wyglądu zdrowy, może być nosicielem i siewcą wirusa różyczki, stanowiącym poważne zagrożenie dla otoczenia. Jego bowiem zakażenie, jeśli nie zostało ustalone, pozostaje nie ujawnione, a będąc w bliskim kontakde nie tylko z matką, ale również z lekarzami, pielęgniarkami, z odwiedzającymi matkę osobami (np. kobiety będące w dąży), może spowodować nie tylko bezpośrednie zakażenie, ale również zapoczątkować łańcuch zakażeń objawowych i bezobjawowych.

W przypadku zakażeń wirusami cytomegalii i Herpes simplez szczególne znaczenie teratogenne ma wirus cytomegalii. Istnieją obserwacje wskazujące, że w niektórych krajach uszkodzenia płodu spowodowane tym wirusem przewyższają liczbowo uszkodzenia spowodowane wirusem różyczki. Wirus ten wywołuje mikrocefalię, niewydolność ruchową, chorioretinitis, zaburzenia metaboliczne (np. gospodarki wapniowej), uszkodzenia układu oddechowego (zapalenia płuc), małą masę dała, uszkodzenia czynności wątroby (hepatitis), niewydolność nerek, poronienia, urodzenie martwego płodu. Podobnie jak w zakażeniach wirusem różyczki, uszkodzenia mogą być widoczne zaraz po porodzie lub mogą ujawnić się w pierwszych latach życia.

Wspomniane uszkodzenia, spowodowane wirusami różyczki i cytomegalii, mogą być monosystemowe i dotyczyć równocześnie dwóch narządów lub układów, np. uszkodzenia serca i słuchu.

Zakażenie wirusem cytomegalii może przejść u przyszłej matki w postać utajoną, w okresie dąży ulec aktywizacji, a w konsekwencji wywołać zakażenie transplacentame lub okołoporodowe w czasie porodu (wydzielanie wirusa do

dróg rodnych). I w tym przypadku wydzielanie wirusa występuje mimo obecności przeciwciał zobojętniających, jak również zakażone noworodki mogą „siać" wirusa przez wiele miesięcy. Częstość nosicieli-siewców wirusa cytomegalii wśród noworodków może przekraczać nawet 50% zakażonych niemowląt. Zakażenie płodowe tym wirusem może przejść również w zakażenie utajone, ujawniające się w późniejszym okresie, z konsekwencjami zdrowotnymi i epidemiologicznymi.

Wiele podobieństw do zakażenia wirusem cytomegalii występuje w przypadku zakażenia wirusem Herpes simplex, w tym w następstwie utajonej postaci zakażenia. Oprócz obumarcia płodu, poronień, stwierdza się mikrocefalię i różne inne formy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Zakażenia kobiet ciężarnych innymi wirusami (pikornawirusy, ortomykso-wirusy, paramyksowirusy, arbowirusy), a wśród nich wirusami grypy, ente-rowirusami, wirusami nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych, wirusowego zapalenia wątroby, HIV, kleszczowego zapalenia mózgu, mogą prowadzić do obumarcia płodu, poronień, przedwczesnych porodów, urodzenia dzieci z uszkodzeniem określonych układów (ośrodkowego układu nerwowego, wzroku, układu kostnego). Wielu dowodów dostarczyły badania wirusologiczne, wiele innych opartych jest na analizach statystyczno-epidemiologicznych. Należałoby je uwzględniać w diagnostyce określonych zmian zespołów chorobowych.

Zwierzęta były pomocne do uzyskania wielu informacji z zakresu patologii i immunologii zakażeń płodowych. Szczególnie wartościowe wyniki uzyskano na modelach zwierzęcych w badaniach zakażeń wirusami różyczki i wirusem grypy. Pierwsze warto przytoczyć ze względu na szczególną rolę wirusa różyczki jako wirusa teratogennego, drugie — ze względu na ogromne znaczenie epidemiologiczno-zdrowotne wirusa grypy oraz związaną z tym masowość zakażeń.

W przypadku wirusa różyczki przydatne okazały się małpy. Wirus różyczki wprowadzony małpom dożylnie, domięśniowo lub donosowo w pierwszych 6-7 tygodniach ciąży może wywołać poronienie oraz zmiany narządowe, w tym uszkodzenie soczewki, dna oka i zaburzenie wzroku. Rozprzestrzenianie wirusa w organizmie doświadczalnie zakażonej małpy, a także jej płodu jest podobne jak u zakażonych kobiet ciężarnych.

Doświadczalne zakażenia ciężarnych myszy wirusem grypy wykazały, że może on spowodować uszkodzenie zarodka, zaburzenia rozwojowe, zahamowanie wzrostu, mikrocefalię, wzrost śmiertelności płodów, zwłaszcza wprowadzony w pierwszych dwóch tygodniach ciąży.

ZJAWISKA IMMUNOPATOLOG1CZNE

Antygen wirusa, łącząc się z odpowiednim swoistym przeciwciałem, tworzy kompleks, który znosi zakażność wirusa dla komórki. Zazwyczaj określa się ten stąn jako zobojętnienie (neutralizacja) wirusa. Jednak odczyn zobojętnienia wykonany w warunkach in vitro nie dostarcza informacji, co się następnie dzieje z powstałym kompleksem wirus—przeciwciało w warunkach in vivo, a więc w zakażonym organizmie. Należy bowiem wziąć również pod uwagę klasy

119