CIMG4160

słanki ich stosowania. Jak z cytowanej wcześniej tab. 16 wynika, aktywność immunologiczna szczepionek wywołujących odpowiedź humoralną (przeciwciała), jako ochronną barierę na zakażenie wirulentnym odpowiednikiem danego wirusa szczepionkowego, ma podstawowe znaczenie w czynnej immunopro-filaktyce. Szczepionki, zastosowane z wyprzedzeniem możliwej ekspozycji na zakażenie, pozwalają na jego likwidację i uniknięcie następstw zakażenia. Pobudzenie tzw. reakcji komórkowych nabiera szczególnego znaczenia w zakażeniach połączonych z formami długotrwałego przetrwania zakażenia komórki i ekspresji genomu wirusa (p. również rozdz. o odporności i patologii zakażeń).

Istotnym problemem o znaczeniu immunologicznym związanym z różnego typu szczepionkami - to droga immunizacji. Niejako powiela się tu problem ■mai-renia drogi zakażenia dla patologii zakażenia i rozwoju objawów chorobowych. Wieloletnie doświadczenia w tym zakresie obejmują zarówno szczepionki zawierające wirusy replikujące się w organizmie szczepionego (szczepionki zawierające wirusy atenuowane), jak i szczepionki zawierające wirusy unieczyn-nione (np. formaliną), a także zawierające izolowane immunologicznie czynne cirłaHnilri wirusów. Te dwie grupy szczepionek stanowią stale jeszcze podstawę czynnej przeciwwirusowej immunoprofilaktyki (p. tab. 25).

Ti bela 25. Szczepionki wirusowe obecnie dostępne w immunoprofilaktyce człowieka lnb w badaniach

Konwencjonalne			Pod jednostkowe			Anty- idioty- powe
Replikacja	Brak replikacji	Krzyżowe powinowactwo i replikacja	Rekombi- nantDNA	Hetero- logicźny nośnik	Syntetyczne peptydy lub oczyszczone wirusowe białka
Podawane na błonę Śluzową Adenowirus typ 4,1, 7 Różyczka Poliowirus* Odra RS-wirus Wzw. A	Grypa	Rota wirus		Wścieklizna Pohó- wirus — konstrukcja atenuowa- nych szczepów		RS-wi- rus
Podawane parenteralnie Odra* Nagminne zapalenie ślinianek przyusznych* Różyczka* Wścieklizna V-Z Grypa Ćytomegalia RS-wirus	Grypa* Poliowirus* Wściekliz na* Odra RS-wirus HBs polio Adenowirus	HBsAg Herpes Grypa Poliowirus -Antygenowe hybrydy	BsAg* Herpes EB RS-wirus Grypa	HBsAg Polio wirus RS-wi- rus

* Obecnie stosowane u ludzi.

Literatura, zwłaszcza z pierwszych łat ich wprowadzania, informuje o próbach wykorzystania różnych dróg uodparniania (podawania szczepionki). Tendencją było naśladowanie drogi naturalnego zakażenia, dominującej w warunkach codziennego życia. W przypadku takich zakażeń, jak grypa, odra, różyczka, jest to oczywiście droga oddechowa. Istotnym elementem stawało się jednak dążenie do uzyskania osłony dla docelowych tkanek i narządów w myśl podstawowego założenia, że głównym celem uodparniania nie jest zapobieganie zakażeniu, lecz zapobieganie jego rozwojowi, a więc uszkodzeniu tkanek i narządów, a więc chorobie, trwałemu kalectwu, upośledzeniu funkcji organizmu, śmierci. W pierwszym przypadku dało to rozwój ogromnej dziedzinie - odporności śluzówkowej (mucosal imm unity), w drugim — odporności narządowej,

Czynnikami, które w pewnym stopniu ograniczyły stosowanie określonych szczepionek były względy ekonomiczne i wymogi praktyczne ich podawania. Przyczyniły się one do zastosowania nietypowych dróg podawania szczepionek w skali masowej (powszechne szczepienia). Spośród szczepionek wymienionych w tab. 25 jedynie szczepionka atenuowana przeciwko poliomyelitis jest podawana na błony śluzowe (doustnie). Wszystkie pozostałe podawane są parente-ralnie.

Zestawienie w tab. 26 ujmuje syntetycznie immunologiczne cechy odpowiedzi poszczepiennej na podanie szczepionek atenuowanych i inaktywowanych na błony śluzowe i parenteralnie. Najbardziej sprzyjające indukcji wszechstronnej odpowiedzi immunologicznej wydaje się wprowadzenie wirusa atenuowanego na błony śluzowe, co wydaje się uzasadnione i zrozumiałe (namnażanie po-szczepienne). Jednak istotne jest, że wszystkie stosowane szczepionki zapewniają główny cel każdej immunizacji — osłonę przed zachorowaniem w przypadku ekspozycji organizmu na zakażenie wirusowe. Jest zarazem istotne, że wszystkie aktualnie stosowane (i sposób ich stosowania) szczepionki wirusowe, jakie nas bezpośrednio interesują i są objęte programem szczepień w Polsce, umożliwiają uzyskanie odpowiedzi systemowej.

Wyżej wymienione informacje należy traktować jako podstawowe. Do tych zagadnień, lecz w odniesieniu do konkretnych szczepionek, nawiązują następne rozdziały części ogólnej i szczegółowej, gdyż zwłaszcza w latach ostatnich pojawiły się obserwacje, które ujawniają określone potencjalne niedostatki poszczególnych szczepionek i wskazują na potrzebę dalszych prac nad immu-nogennością i bezpieczeństwem szczepionek wszelkich generacji.

EKONOMICZNE PRZESŁANKI STOSOWANIA SZCZEPIONEK

Jest to problem od wielu lat rozważany i coraz bardziej brany pod uwagę. Z jednej strony uwzględnia on koszty, jakie trzeba ponieść, aby określoną szczepionkę opracować i wyprodukować lub zakupić, zbadać w ramach obowiązujących w kraju norm oraz zastosować do szczepień. Z drugiej strony uwzględnia korzyści wynikające z zastosowania szczepień, jak ograniczenie absencji chorobowej, kosztów leczenia, zwolnienia łóżek szpitalnych, kosztów rehabilitacji następstw zakażeń itd. Oczywiście są jeszcze straty moralne,

185