CIMG4164

Tabela 30. Ery w szczepionkach wirusowych

Okresy	Technologie	Szczepionki*
1798-1949	Narządy zwierzęce, zalężone jaja kurze	Krowianka, wścieklizna, żółta febra, zapalenie mózgu (japońskie B i rosyjskie wiosenno-letni®). gryp®
1950-1980	Hodowle komórek zwierzęcych (pierwotne, diploidalne, ciągłe)	Poliomyelitis, adenowirusowe, odra, nagminne zapalenie ślinianek przyusznych, różyczka, udoskonalona przeciw wściekliźnie, grypa
1981-przysżiość	Podjednostki wirusowe, ukierunkowane zmiany genetyczne, wytwarzanie antygenu rekombinowanego, chemiczna synteza, identyfikacja epitopów analizą monoklonalną, szczepionki poiiepito-powe	Hepatitis B, grypa, HTV

(Częściowo wg M.R. Hilleman, 1986). * W tym doświadczalne.

Mimo, a zarazem z powodu niepowodzeń w zwalczaniu stanów utajenia są prowadzone prace z wirusami rodziny Herpesńridae, np. uzyskano immunologicznie czynny i działający swoiście szczep „oko” wirusa yaricella, bardzo skuteczny w odniesieniu do zakażeń pierwotnych, opracowano szczep atenuowany „Towne 125” wirusa cytomegalii, stwierdzając jednak zasiedlenie tego wirusa w organizmie szczepionego (a więc możliwość utajenia, chociaż obiecujące było stwierdzenie, że endonukleoza DNA reizolowanego wirusa była odmienna).

Jakie zakażenia wirusowe obejmie ten kierunek badawczy w przyszłości, będzie zależeć w dużym stopniu od wyników prac nad szczepionkami syntetycznymi i biosyntetycznymi (genetycznymi). Następujące zagadnienia są stale jeszcze aktualne: poszukiwanie trwałych szczepów atenuowanych, wskaźników genetycznie uwarunkowanych cech immunologicznych i wirulencji, aktywność w stosunku do pierwotnych, wtórnych i nawrotowych postaci zakażeń, transmisji do osób z otoczenia, ustalenie kryteriów bezpieczeństwa szczepów-kan-dydatów i systemów komórkowych.

Kierunek ten obejmuje również czynne immunologicznie epitopy wyodrębnione z wirionów pierwotnie namnożonych w komórkach zwierzęcych. Takie podejście wyklucza możliwości zmian, którym może podlegać wirus atenuowany w organizmie szczepionego w wyniku namnożenia się neurowirulentnych klonów wirusa i(lub) rekombinacji wirusa szczepionkowego z wirusem „dzikim”, a więc o pełnej wirulencji.

Te badania i osiągnięcia o zróżnicowanej istocie przesłanek naukowych, lecz o jednoznacznym dużym zapotrzebowaniu praktycznym, charakteryzują prace z wirusami grypy i Herpes simplex, odgrywających poważną rolę w patologii chorób zakaźnych człowieka.

W pierwszym przypadku (grypa) uzyskano oczyszczone i zagęszczone szczepionki z podjednostek wirusów grypy (głównie H - hemaglutynina i N - neura-

minidaza). Zastosowane u ludzi cechują się znaczną immunogennością oraz, co jest niezmiernie istotne, małą reaktogennością (nieliczne i łagodne poszczepien-_Qe odczyny miejscowe i ogólne).

Szczepionka przeciwko zakażeniom wirusem Herpes simplex miałaby szeroki zakres zastosowania: zakażenia są masowe, zmiany chorobowe umiejscowione w różnych tkankach i narządach, wirusy mają dowiedzione działanie teratogenne, wywołują zakażenia długotrwałe i utajone, przyjmuje się ich potencjalną rolę etiologiczną w onkogenezie, przenoszą się rozmaitymi drogami, w tym w następstwie stosunków seksualnych, są jednym z głównych zakażeń oportunistycznych w AIDS, zagrożeniem dla życia w leczeniu immunosupresyj-nym w transplantologii. Główne kierunki dotychczasowych badań sprowadzały się do uzyskania czynnych immunologicznie swoistych glikoprotein herpes-winisów. Dotychczasowe osiągnięcia są obiecujące, ale niestety niezadowalające. Zarówno u zwierząt, jak i u ludzi preparaty te dają odpowiedź swoistą i mierzalną serologicznie. W doświadczeniach u zwierząt (challange zjadliwym wirusem) dają również znamienną osłonę na pierwotne zakażenia. Jednak wstępne dane wskazują, że nie zapobiegają możliwości rozwoju zakażenia utajonego i w konsekwencji formom nawrotowym, które są ekspresją kliniczną aktywizacji stanu utajenia, nie mają więc również wartości immunoterapeutycz-nej w istniejących już stanach utajenia herpesowego. Pojawiły się jednak doniesienia oparte na obserwacjach u uodparnianych zwierząt, że z pomocą adiuwantów o przedłużonej aktywności uzyskano (wirus Herpes simplex typu 1) zarówno całkowitą osłonę w kryteriach letalnych, jak i zmniejszenie kolonizacji zakażenia o 95%. Transmisja tych obserwacji na ludzi nie jest prosta. Również badania doświadczalne z mutantami temperaturowymi HSV-1 ujawniły w warunkach doświadczalnych analogiczny stopień osłony letalnęj, jednak molekularne oznaczenia mózgów myszy szczepionych wykazały obecność latentnego DNAHSY-l.

SZCZEPIONKI BIOSYNTETYCZNE (GENETYCZNE)

Dynamiczny rozwój badań w zakresie genetyki wirusów i komórek, opracowanie metod klonowania genów i rekombinacji, otworzył ogromne możliwości dla nauk biomedycznych, w tym również w zakresie immunologicznie czynnych preparatów profilaktycznych. Wykorzystanie plazmidów bakterii (£. coli), drożdży (Saccharomyces cemisiae) oraz bakteriofagów już w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych (tab. 31) pozwoliło na uzyskanie w komórkach bakterii i drożdży (także w komórkach wyprowadzonych z organizmów wyższych di ritro) ekspresji antygenów wirusowych indukujących syntezę swoistych przeciwciał.

Możliwość nieograniczonego, i w stosunkowo prostych warunkach, namna-żania bakterii i drożdży, z zakodowaną informacją genetyczną dla określonego antygenu, przyczyniła się również do produkcji rozmaitych szczepionek. Otrzymana tymi metodami szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby B okazała się aktywna immunologicznie (p. też tab. 25 i 28). Uzyskano również glikoproteiny immunogenne wielu wirusów. Metoda ta stworzyła perspektywy

193