DSC00220 (32)

zw

poszczególny

(wyb.)

⁶    Tamże, s. 55.

⁷    Tamże.

luh klika urojonych «zywotów», dla których [autor] buduje siacie, określa czas i miejsce, wyznacza okoliczności”^ j właśnie różni się ona od poezji oraz dzięki temu można"' streszczać i tłumaczyć na inne języki bez większych strat uwagi są słuszne w wypadku znacznej liczby powieści, ale nj_e stosują się do Prousta, którego dzieło zdecydowanie nie nadaje się do streszczania. Yalery wydaje się bardziej przekonują w' drugiej części eseju.

Tu zajmuje się juz samym Proustem - mimo wszystko trudno tego uniknąć w artykule. który ma być hołdem dla niego. Zastanawia się nad jego twórczością w kontekście wcześniejszych rozważań o powicściopisarzach w ogóle („Proust wyciągnął nadzwy. czajną korzyść z warunków powieści, tak prostych i ogólnych”⁶), by wydobyć to, co dla niego specyficzne, poczynając od stwier-

#    1 /H    /    •    •    \ f    \ A Ł _    1    ¹

m.    ¹ At    I • t •    I i A    _________ ^ I A A ■ A I V 4    I • ^

nej autora . Skupienie się na tym. jak Proust bawi się nieskończonością konotacji i skojarzeń wywoływanych przez każdy ob-

m ¹    A A

m    ^

że to spostrzeżenie można poczynić. nic mając za sobą lektury całego Prousta-wystarczy otworzyć dowolną część powieści na dowolnej stronie. Poza tym ma ono znaczenie strategiczne, usprawiedliwia bowiem ograniczenie sic do pobrania próbki, a więc rezygnację z lektury.

Wnikliwość Valerv’ego polega na tym, że potrafi on wytłumaczyć, skąd się bierze ta niezwykła cecha dzida Prousta, pozwalająca czytać je, zaczynając od dow olnego miejsca:

:! zamyka się w każdym fragmencie Można otworzyć książkę,

doba; jej zdolność istnienia nic zalczy od ju/ opowiedzianego,

uprzednio iluzji: zależy od czegoś, co można bv nazwać ak-asną miąższu dzielą⁷.

I,^P;    ^{przd J B,ońsk}». w; Proust h oczach

:e, port aszej : odro

Valćry potrafi własną praktykę czytania podnieść do rangi teorii - i na tym polega jego geniusz. Wykazuje, że takie było założenie autora, którego zamierza nie-czytać, i że powstrzymanie się od lektury jest największym komplementem, jakim można go obdarzyć. Dlatego też w zakończeniu artykułu, oddając cześć „trudnym pisarzom”, których niedługo nikt już nie będzie potrafił zrozumieć, przyznaje bez cienia wstydu i prawie otwarcie, że teraz - wypełniwszy swoją powinność krytyka - wcale nie ma większego niż przedtem zamiaru czytać Prousta⁸.

W hołdzie złożonym Proustowi Valery zarysował zatem swoją teorię lektury, jednak w pełni rozwinął wachlarz swoich możliwo

ści w odczycie na temat innego współczesnego sobie autora, Anatolem France a. Dał w nim przykład krytyki całkowicie obywającej się zarówno bez autora, jak i bez tekstu.

W 1927 roku Yalery został przyjęty na miejsce Anatole a France'a do Akademii Francuskiej i z tej okazji musiał wygłosić mowę na cześć swego poprzednika. Dołożył jednak wszelkich starań, by nie dopełnić powinności, którą sam tak uroczyście sformułował na wstępie:

Dla zmarłych jedynym ratunkiem są żywi Nasze myśli s,( dla nich jedyną drogą biny życia z wodopoju naszych ■diw

Jeśli jednak Anatole France chciałby przetrwać w czyjejś pamięci lub w czyichś słowach, musiałby liczyć na kogoś innego niż Paul Valery. Ten bowiem zrobił, co było w jego mocy, by tej mowy nie dało się nazwać hołdem. Prawdę mówiąc, jest to tekst dość złośliwy i perfidny, utkany / bardzo dwuznaczmch komplementów: ^{2 1}

1

   P. Vilćry, (Eu\ nrj . s '15

2

*    Tamże, s. 57-58.