DSC00233 (24)

Dalszy ciąg rozważań Montaigne’a o czytaniu wydaje _Sj_ę. bardziej zadziwiający. Przedstawiwszy powody, dla któryś "

cowal swój system notatek, oraz objaśniwszy rządzące

y

h

dy, postanawia pojsc dalej i zapoznać czytelnika z kil_KOm_a kładami, a więc opowiedzieć mu o książkach, o których

czytał

sam

*

przypomnieć.

własnoręcznie sporządzonych notatek:

%

^siW

Oto co pomieściłem, jakie dziesięć lat temu, na moim Guicciardinimjwj^ kolwiek bowiem języku mówią do mnie książki, ja mówię do nich w moim" czystym)¹.

Pierwszym autorem w ten sposób „skomentowanym” jest_I{ nesansowy historyk Guicciardini. Montaigne ocenił go niegdyś

jako „sumiennego historiografa"^{2 3}, wielce wiarygodnego,^ bardziej że brał udział w wydarzeniach, które opisywał, a laka sprawiającego wrażenie niezbyt skłonnego do schlebiania wiej kim i możnym. Drugim jest Hhp de Commines, któremu Moj. taigne nie skąpi pochwał, podziwiając prostotę jego języka, przejrzystość narracji i brak próżności. Trzecim jest pan duBel lay, autor Pamiętników (KN, +). Montaigne’owi imponują jego wysokie stanowiska, ale wyraża obawę, czy pamiętnikarzniezi bardzo starał się przypodobać królowi".

Montaigne czytający swoje notatki-komentarze do tekst™, o których najpierw nie wiadomo, czy je czytał, a później - gdy przypomina sobie, że jednak tak - czy cokolwiek z nich pamięta, występuje w podwójnej roli. Komentarze te nie są mu zupełnie obce, ale nie są również tak naprawdę jego. Zwłaszcza że cytując je, przekazuje czytelnikowi wrażenia, jakich niegdyś doświadczył w związku z tymi książkami, a nie próbuje wcale

sprawdzić, czy są zgodne z wrażeniami, których mógłby pod ich wpływem doświadczyć dzisiaj.

Dla pisarza, który tak chętnie jak on posługuje się cytatami, _iest to sytuacja dość dziwna, tym razem bowiem cytuje nie innych, lecz siebie. Można powiedzieć, że znika jakakolwiek różnica między cytatem a autocytatem, gdyż Montaigne zapomniawszy, co miał do powiedzenia o tych autorach, a nawet że w ogóle miał o nich coś do powiedzenia, staje się sam dla siebie kimś obcym. Luki pamięci oddzielają go od jego dawnego Ja i sprawiają, że lektura własnych notatek staje się czymś w rodzaju próby odnalezienia siebie.

Niezależnie od tego, jak niezwykły mógłby wydawać się omówiony powyżej pomysł z notatkami, trzeba przyznać, że Montaigne jedynie wyciągnął wszystkie konsekwencje z sytuacji, którą zna każdy człowiek żyjący w świecie książek, wszystko jedno, czyje czyta, czy przegląda i jaki jest stan jego pamięci. Nawet jeśli jest święcie przekonany, że wszystko wiernie zapamiętuje, w istocie pozostaje mu z tych lektur (z notatkami czy bez) kilka luźnych wspomnień dryfujących po oceanie zapomnienia.

To jeszcze nie koniec niespodzianek, jakie czekają czytelnika Montaigne’a. Okazuje się, że nie tylko zapomina on książki n-nych autorów - do tego stopnia, że nie jest w st tnie przypomnieć sobie, czyje kiedykolwiek czytał - lecz także niewiele więcej pamięta z tego, co sam napisał:

Nie ma w tym dziwu, jeśli moja książka dzieli los tsl u mnwli i icU. - ■ ... ••    -

ja zbywa się tego, co piszę, jak i tego, co czytam: lego. cod.iię. rew mc ..k iczo. co otrzymuję⁴.

Kiedy Montaigne nie może sobie przypomnieć. CO wlasciw te napisał, dopada go lęk znany ludziom, którzy li,te a p., i c, . . będzie się powtarzał, nawet o tym nie wiedząc, taz nieprzyjemne uczucie, że pragnąc pozostać zbyt wiernym sonie, tt w

1

   Tamże, s. 114.

2

   Tamże.

3

¹ Tamże, s. 114-115.

4

Tamże, s. 320.