DSC00425

Aby pojęciem błędu posługiwać się w praktyce, nie mnożąc przy tej okazji kolejnych błędów i nieporozumień, trzeba zbudować defini-cję o odpowiednim stopniu uogólnienia - właściwą dla sfery stosunków, w której problem błędu będzie występował. Ód przewidywanej sfery stosunków należy też wyjść, aby usystematyzować rodzaje bł|i dów i okoliczności ich powstawania.

W tym rozdziale zamierzam ograniczyć się do roztrząsania próbie* matyki błędu tylko w odniesieniu do takich obszarów ludzkiej aktyw* ności, jak rozwiązywanie konfliktów w sferze publicznej oraz prowa* dzenie negocjacji. Błędy popełnione w sferze prywatnej nie będą nas tu interesować, aczkolwiek istotne jest niekiedy rozróżnienie: kiedy negocjator pozostaje w błędzie, a kiedy z premedytacją posługuje się kłamstwem. Aby to rozstrzygnąć, trzeba poznać motywacje osoby mijającej się z prawdą, co bywa trudne i wymaga nieraz wkroczenia w cudzą sferę prywatną (choćby w celu kontroli wiarygodności zapewnień).

Konieczne jest też omówienie tu prawnej definicji błędu, błędu ca do faktu, co do prawa, pojęcia dobrej i złej wiary.

^^pjJESTBŁĄD

1. Błąd w sensie potocznym oznacza:

•    niezgodność z określonymi regułami postępowania łub myślenia (błąd kierującego pojazdem, błąd ortograficzny, błąd polityczny, błąd w założeniu - jako wadliwa hipoteza itp$j; i*

•    niezgodność wyniku z rzeczywistym stanem rzeczy (błąd rachunkowy, wadliwe wskazanie przyrządu pomiarowego, błędne odczy* tanie przez człowieka wskazań przyrządu i^lfftk:

•    działanie subiektywnie oceniane jako niewłaściwe, nieetyczne, nieestetyczne;

•    kłamstwo, fałsz, podstęp - w formie działania lub zaniechania. Błądzenie w sensie potocznym oznacza:

•    świadome lub nieświadome mijanie się z prawdą bądź pożądanym stanem rzeczy;

•    poszukiwanie właściwej drogi lub celu.

Błądzenie oznacza pewien stan rzeczy związany z aktywnością ocierającą się o błąd, podczas gdy sam błąd może być obiektywnym stanem rzeczy związanym z bezczynnością.

Błądzenie może być niekiedy rozumiane jako synonim błąkania się. Jeśli ktoś mówi, że jego kontrahent błąkał się w poszukiwaniu od*

biorców, może to oznaczać zarówno jeżdżenie z ofertą po kraju od fabryki do fabryki, jak też daremne dawanie ogłoszeń, bezpodstawne uleganie nadziejom na zbyt wyrobów i chwytanie się każdej szansy.*

Przyjmijmy, że błąd zachodzi wtedy, gdy postępowanie nie odpowiada celowi, do którego określony podmiot świadomie zmierza.

2.    Nie należy wprowadzać potocznego pojęcia błędu tam, gdzie ma on znaczenie kwalifikowane, związane ściśle z daną dziedziną wiedzy, bo prowadzi to do nieporozumień i szkodliwych następstw (błąd przypadkowy, błąd systematyczny, błąd ustawienia, błąd zera i np. prądy błądzące).^{1 2} Przy okazji warto od razu podkreślić, że zawodne mogą być plany prowadzenia uzgodnień z pomocą ludzi prezentujących wiedzę ogólną tam, gdzie wchodzi już w rachubę wąska specjalizacja.

3.    Błąd w działalności poznawczej zachodzi wtedy, gdy subiektywny obraz rzeczywistości nie odpowiada jej obiektywnemu stanowi. Coś uważane za prawdę jest fałszem, coś uważane za prawdziwe nie jest prawdziwe - i na odwrót. Fałszywy obraz rzeczywistości może dotyczyć rzeczy, faktów i związków między nimi także wtedy, gdy zaistniały one tylko w umyśle poznającego.

Wierne obserwowanie rzeczywistości, ale źle ukierunkowane i pomijające cechy istotne zjawiska, prowadzi do nieadekwatności ustaleń.

4.    Konsekwencją błędów poznawczych (błędów myślenia i postrzegania) są błędy praktyczne, a wśród nich:

-^bierność,

-? nieekonomiczność działania,

- niezgodność środka lub metody działania z jego celem.

Iks miał złe informacje o niepokojach wśród załogi i postanowił poczekać z krytyką. Omylił się w swoich rachubach i krytyka spóźniona, choć słuszna, przysporzyła mu wiele goryczy.

Igrekowa jest proszona o protokołowanie ważnych narad, bo ma ładny charakter pisma. Wkłada maksimum energii w ujęcie dosłowne każdego zdania i nie nadąża za wypowiedziami mówców, a na późniejszą korektę za pomocą taśmy magnetofonowej nigdy nie ma czasu. W rezultacie kilkanaście procent wypowiedzianych słów umyka uwadze pilnej protokólantki, a to, co zdążyła zapisać, zawiera często powtórzenia, właściwe spontanicznym wypowiedziom. Wysiłek duży - efekty mizerne.

Zet pojechał do odległego miasta rozpoznać przyczyny konfliktu w pewnym środowisku zawodowym. Przez pośpiech ograniczył się jed-

1

   Por. „Słownik języka polskiego”, PWN, Warszawa 1978, tom 1, s. 177-178.

2

   Zob. „Encyklopedyczny słownik techniczny”, WNT, Warszawa 1968, s. 37.451,