DSC00531

26

Między konstrukcją a destrukcją. ■■

S

Jak powiedziałem, wierni historii — obok postni arksistów - pozog. tali jeszcze hermeneuci. Różnice między tymi niegdyś opozycyjni, nastawionymi orientacjami nie są dzisiaj wielkie i to raczej marksiści przyszli na podwórko hermeneutów. W przeszłości krytykowali ich 25 to, że zamienili historię (Geschichte) na historyczność (GeschichtliĄ. keit), dzisiaj to samo zaszło np. u Jamesona. Zamiana ta polega na tym, że dawnemu przeświadczeniu, iż człowiek może poznać historie z dystansu jako obiektywne, twarde fakty zaszłe w przeszłości, przeciwstawiano nowe: sam poznąjący człowiek jest bytem "czasującyn się”, zanurzonym w dzianiu, historia więc istnieć może tylko jako his-toiyczność, czyli stopienie się w poznającym człowieku działania przeszłości z jego własnym działaniem tworzącym dzieje. Gadamer nazwał to "fuzją horyzontów". Pisał, że znaczenie przeszłości powstaje "jedynie dlatego, że my sami wplątani jesteśmy w związek oddziaływań, jakimi są dzieje. Rozumienie historyczne samo jest oddziaływaniem i doświadczaniem oddziaływania. Jego stronniczość oznacza właśnie jego historyczną siłę oddziaływania. To, co historycznie znaczące, dostępne jest tedy bardziej pierwotnie w samym procesie działania niż rozumienia"³⁷. I Gadamerem mogę więc uzasadniać tytuł tego artykułu: w obrazie procesu literackiego przeważa strona czynna. Pisanie historii literatury jest działaniem, a nie odtwarzaniem przeszłości.

Dalej, jak sądzę, idzie Paul Ricoeur, który w ostatnich swych wielkich pracach jako źródło, podstawę strony czynnej uznał metaforo, żywą metaforę, jak podkreśla - i opowiadanie. Oba te chwyty należy zresztą traktować iunctim, bo - po pierwsze - metafora to nie jest wyraz, lecz proces, wiedzie ona "od słowa przez zadanie do tekstu” “

Książkę tegoż autora Świadomość literatury, Warszawa 1985 można uznać za przykład "nowego historyzmu", jest to bowiem historia sposobów reagowania na świat zawartych w polskiej literaturze, filozofii, rytuale literackim, kulturze literackiej - ostatnich dwustu lat.

" H.-G. Gadamer Problem dziejów w nowszej filozofii niemieckiej. Przeł K. Michalski. W: Id.: Rozum, słowo, dzieje. Szkice wybrane. Wybrał, opracował i wstępem opatrzył K Michalski. Warszawa 1979, s. 28-29.

* P. Ricoeur Vorwort zur deutschen Ausgabe. W: Die lebendige Metapher. Mit einem Voruiort zur deutschen Ausgabe Aus dem Pranzpsischen von R. Rochlitz. Munchen 1986, s. V.

Po drugie, < między lex zewnętrzną elementem metaforyczi go "jest pr rzeczy, jak< wia się drz działania j się żywa eg meneutyczi formą urno doświadczo jak metafoi

0    opowiada władanie li są ze sobą j

Mimety prefiguracji mity, księ{ etycznie. Al dygmaty, ł znaczony je odbiorca, cz

1    konfigurai typ mimezi meneutyczn napędzane Ricoeur jes manistyce spowalniają narraęji, fal wszystko na

“ Ibidem, s. 4' ⁴⁰ Ibidem, s. 51 ** P. Ricoeur 3