DSC00784

kich neuronów, ale jej działanie jest niespecyficzne. W testach in vitro wykazano, że komórki nerwowe z N-CAM mogą przylegać zarówno do innych komórek nerwowych, jak i do komórek innych typów nie mających N-CAM na swojej powierzchni Przeciwciało przeciwko N-CAM zakłóca adhezję komórek nerwowych, a wstrzyknięte do zarodka hamuje różnicowanie jego tkanek. W mutantach myszy typu staggerer wykazano nieprawidłową syntezę N-CAM. Mutanty takie nie wytwarzają prawidłowych synaps, co wskazuje na znaczenie N-CAM dla prawidłowej synaptogeaezy.

Obok N-CAM istnieje druga glikoproteina o masie SO kD. która ma charakter cząsteczki swoiście rozpoznającej wyłącznie komórki nerwowe siatkówki. Ta cząsteczka rozpoznawcza nazwana kogniną (cognina) działa specyficznie tylko na ten typ komórek nerwowych, a nie na inne typy neuronów. Z drugiej strony kognina jest niespecyficzna gatunkowo. Przeciwciało przeciw kogninie zaburza wytwarzanie synaps i adhezję wyłącznie komórek nerwowych siatkówki, ale nie działa na inne neurony.

Wyniki podobnych badań prowadzonych na pijawkach pozwalają przypuszczać, że istnieje co najmniej lalka typów białek powierzchniowych rozpoznających poszczególne typy neuronów. Te właśnie cząsteczki rozpoznawcze prowadzą wobec tego do nieprzypadkowego układu przestrzennego i nieprzypadkowych połączeń neuronów w sieci komórek układu nerwowego całego organizmu. Wskazuje to na morfogenetyczną rolę oddziaływań czynników powierzchniowych komórek przez wysoce swoistą adhezję.

Namnażanie się komórek a czynniki różnicowania komórek

Pierwszym etapem rozwoju zarodka są intensywne mitozy. W późniejszych stadiach embrio-genezy, w okresie rozwoju larwalnego i w czasie rozwoju postembrionalnego, tempo podziałów komórkowych stopniowo maleje wraz z ich postępującym różnicowaniem. Komórki zróżnicowane ostatecznie w większości tkanek tracą zdolność do samoodnowy. Zdolności do namnażania się komórek zachowują zwykle komórki albo o charakterze zarodkowym albo komórki subterminal-nie zróżnicowane (zróżnicowane nie do końca), które stają się depozytem komórek wyjściowych do samoodnowy (jak np. w przypadku hemopoezy, patrz s. 528-531) albo komórki odróżnicowują się wtórnie w przypadkach uszkodzeń (regeneracja tkanek). Czynniki wzrostu są czynnikami mitogennymi pobudzającymi komórki do namnażania. Geny z rodziny ruf na ogół służą do pobudzenia mitoz w kompetentnych komórkach.

W zbadanych organizmach ssaków i Drosophila geny typu raf kodują przekaźniki sygnału czynników wzrostu oddziałujących na receptory błonowe. Te geny — gdy są zmutowane — są onkogenami prowadzącymi do nieuprawnionych mitoz (transformacja nowotworowa). Geny c-ra/kodująkinazy białkowe fosforylowane na serynie i treoninie. Te ufosforylowane kinazy albo ich substraty białkowe uczestniczą w kontroli wiązania tzw. czynników różnicowania (np. TGF-a). Aktywność produktu genu c-raf, czyli Raf przeciwdziała ekspresji genów różnicowania. Jeżeli fosforylacja tych kinaz ustaje, wtedy zachodzi produkcja czynników różnicowania. Te czynniki z kolei działają na komórki docelowe w ten sposób, że zachodzi w nich zarówno zatrzymanie cyklu komórkowego, jak i ostateczne różnicowanie.

Czynniki regulujące zwrotnie, zarówno namnażanie się komórek jak i ich różnicowanie, nazwuno czynnikami transformującymi lub czynnikami różnicowania. Działają one jako inhibitory albo aktywatory różnicowania komórek. Czynniki transformujące np. grupy TGF-P (trans-forming growth factor-beta) wyodrębniono z szeregu linii komórek nowotworowych. TGF-p I i TGF-P 2 hamują namnażanie się zarówno normalnych, jak i nowotworowych komórek na-

318