DSC00792

a często nakładający się-oa wet na przyjmowaną gdzie indziej semantyczną zawartość terminu „sentymentalizm" ^3B.

Z obowiązku zdając w tym miejscu skrótowo sprawę z usytuowania w nauce terminu, którym chcemy się posługiwać, nie podejmujemy pełnej prezentacji panujących w tym zakresie opinii. Celem niniejszej pracy jest odtworzenie wewnętrznego porządku, rządzącego pewnym wyodrębniającym się obszarem literatury polskiego Oświecenia. Jeśli dla nazwania tych zjawisk posługujemy się słowem „sentymentalizm" czynimy to ze względu na ugruntowaną od dawna tradycję stosowania tego terminu przez badaczy Oświecenia, ale jednocześnie — z całą świadomością — także i wbrew utwierdzonym tą tradycją sądom i ocenom literatury nazywanej u nas zwyczajowo sentymentalną. Korzystając z inspiracji przywoływanych wyżej nowszych prac na temat sentymentalizmu europejskiego, przyjmujemy założenie o równo-rzędności nurtu zwanego tu sentymentalizmem polskim wobec innych prądów literackich Oświecenia w Polsce, o jego dużej roli w procesie rozwojowym literatury tego okresu oraz swoistości jego cech w historycznych warunkach polskich.

II. Literackie przejawy sentymentalizmu polskiego

Sentymentalizm polski jest prądem literackim, którego przejawy — pod wieloma względami zróżnicowane, ale zawsze zachowujące istotne cechy dystynk-tywne R| wystąpiły w literaturze stanisławowskiej w zmiennym nasileniu i wyrazistości od końca lat sześć' ^ziesiątycibL-XVIII .wieku, szczególnie zaznaczyły się w pierwszym dwudziestoleciu XIX wiejcu i trwały aż pó“czasy przełomu romantycznego. Prąd ten znalazł wyraz zarówno w twórczości czołowych pisarzy epoki uprawiających lirykę, epikę, dramat i publicystykę, jak i w dokumentach sformułowanej świadomości literackiej. Właściwo mu tendencje rzutowały także na sposoby recepcji i przyswajania kulturze polskiej dokonań obcych. Konstytutywne elementy sentymentalizmu pojawiły się po raz pierwszy w działalności literackiej tłumaczy i adaptatorów — często anonimowych — dramy mieszczańskiej. Powstające w kręgach mieszczańskich przeróbki i przekłady utworów niemieckich, angielskich i francuskich wniosły do literatury i teatru polskiego nową problematykę ideowo--literacką. Za pierwszy przejaw tych tendencji zwykło się uważać wydaną w r. 1768 w oficynie drukarskiej Mitzlera de Kolof przeróbkę francuskiego dramatu UHumanitó ou le Tableau de Tindigence Randona de Boisset — dokonaną przez Józefa Andrzeja Załuskiego, pt. Obraz nędzy ludzkiej. Od r. 1774 dramy mieszczańskie i komedie o charakterze sentymentalnym wystawiane były systematycznie na scenie polskiej teatru warszawskiego; adaptowane i tłumaczone min. przez Jana Baudouina, Ludwika Bernarda Croisi, Antoniego Michniewskiego, Franciszka Barssa teksty — to przeważnie utwory G. Stęphaniego (np. Zbieg z miłości ku rodzicom), Diderota (Ojciec dobry), L.-S. Merciera (Nędznik, Taczka occiarza). B.-J. Saurina (Bewęrlęj, czyli gracz angielski), Ch. -G. Fenouillota de Falbaire (Fabrykant londyński), G.. E. Lessinga (Miana von Barnhelnt), Woltera (Nadgroda cnoty. Syn marnotrawny) i innych**. Choć nie były to utwory oryginalne, stanowiły jednak istotny element literackiego i kulturalnego życia w stolicy, wielokrotnie -wystawiane w teatrze, cieszyły się uznaniem publiczno-m