DSC00796

Pogląd taki uzasadniał wszelkie nastawienia .subiek-lynrtetyfatHr-f itod^aidduafetyczne, motywował akceptację jednostkowych ł antynormatywnych punktów widzenia **.

Drugi problem wyznaczający krąg zainteresowań i refleksji zamyka się w pykaniu a-naturę człowieka. Spośród kiiku sformułowanych w tym zakresie koncepcji największe znaczenie dla Interesujących nas tu zjawisk literackich miały antropologiczne rozważania Rousseau, który uznał czucie za podstawowy czynnik decydujący o zachowaniach człowieka i jego kontaktach z* światem:

Wydaje fis w Uiocie, że jeśli (człowiek) nie powinien czynić fcrrywdy bliźniemu, to nte tyle dlatego, że jest on Istotą rozumną, iic dleicflo, te jest iitotą czującą (...)

Spostrzegać. i odczuwać, to pierwsza, wspólna 4 mu ze wszy-ttkłini twlersętami treść Jego życia: chcieć i nie chcieć, pożądać i bać pjj || to pierwsze I niemal jedyne akty jego duszy, aż póki nowe okoliczności nie spowodują nowych etapów rozwojom

Obok czucia wspólnego człowiekowi wraz z całym światem zwierzęcym wymienia jednak Rousseau drugi naturalny atrybut ludzki — sumienie, jako głos we* wnętrzny pozwalający odróżnić dobro i zło:

Sumienie, sumienie) O, ty boski instynkcie, nieśmiertelny głosie s nieba, przewodniku niezawodny istoty ciemnej i ograniczonej, choć wolnej i rozumnejI Sędzio nieomylny dobra 1 zła, który czynisz człowieka podobnym do Bóstwa! To ty nadajesz naturze naszej doskonałość i sprawiasz, że czyny nasze są moralne. Bez deble nie czuję w sobie nic, co by wynosiło mnie poned zwierzęcość, oprócz smutnego przywileju błądzenia po manowcach, od błędu do błędu, przy pomocy rozsądku baz steru I rozumu bas zasady

Słuchanie głosu sumienia jest w tej koncepcji pod* stawą i warunkiem osiągnięcia cnoty jako najwyższej kwalifikacji moralnej człowieka:

O cnotol sicrytna wiotko dtuz prostych! l—l Cxyi uudy twoja nip si) wyryta w kaklym MtcuY I by tug nauczyć twych praw. czyi nlo doić wejit w niebie », ku««ny namiętna lei om zamilknąć, wsłuchać iii) w glos twego lumitolt? •

Cytaty te przynoszą komplet podstawowych slów--pojęć, na których wspiera sią cały. światopogląd sentymentalizmu: czucie, natura, serce, cnota.

W światopoglądzie lym sensualistycznę <gntcie było 1 najważniejszym czynnikiem nawiązywania kontaktu ze ś_wiatem_iluayml lydżmłTTTaTeienie polsklnTpisat

0    tym np. Staszic, dający na kartach rekonstruowanej przez siebie księgi natury następujące skierowane do człowieka nakazy:

Czuj twe związki ustawała z tym, co cią otacza.

Z tym warunkiem masz życie. To, co żyda sprzyja.

Zbudzi ci czucia mile. To. co życiu szkodzi.

Będzie sprawiało w tobie choroby, boleści.

(• . ........... 4

Czucia biiżnych najżywsze czucia w tobie zbudzę;

Kochaj ludzi, cierp widząc, podobni gdzie cierpią^M.

O tej samej sprawie mówi rozdział drugi w Przestrogach dla Polski, zatytułowany Prawo człowieka, czyli o związkach człowieka ze światem, z sobą samym

1    z innymi ludźmi. Wcześniej Karpiński rozprawką O szczęściu człowieka. Ust do Kozyity Sławił czucie jako warunek osiągnięcia przez człowieka szczęścia, a w traktacie O wymowie w prozie ot bo w wierszu w czułym sercu upatrywał podstawowe jtąjzędiifc^tu* gacę zrOKlfflTemu yyTOTCjT~'TftnycK ludzi Nakazywał crfp\yjęVowi kśżtaftować t ciosKoftaTlf tv1asną~ćzttfóSfc takimi oto sposobami:

Złość naprzyklad obacrona niechaj go pobodza do gniewu, zemsty, albo pogardy i co niechaj wyraża z ostrością jakąś t gwałtownością, które gniewowi j zemście są właściwe. Ale widziana dobroć, ałacba) go łagodniejszymi porusza sposobami

Tffł