DSC00814

obrazie tradycji narodowej i obcej szukali twórcy sentymentalni potwierdzenia bliskich sobie celów i wzorów ich realizacji. Wśród owych „pięknych wzorów", do których nawiązywali w immanentnej poetyce i które zalecali, znaleźli sięprzede wszystkim staropolscy poeci liryczni oraz twórczość sielankowa i • doświadczenia lodowo-mieszczańskiej poezji XVII wieku. Teoretyczne uzasadnienie tak rozumianej tradycji narodowej dokonane zostało w pismach Kazimierza Brodzińskiego. Wśród wzorców obcych — obok pisarzy antyku (eksponowane miejsce w przeciwieństwie do preferowanych przez klasycyzm twórców rzymskich zajmował tu Homer) oraz wybitnych pisarzy nowożytnych — na plan' pierwszy wysuwano Edwarda Younga (np. w wypowiedziach teoretycznych Karpińskiego) i Pieśni Osjana, m,in. w twórczości Kniażnina. §§1

V. Motywy i tematy literatury sentymentalizmu

Jednym z ważnych sposobów ujawniania się w literaturze filozoficzno-ldeowych problemów sentymentalizmu był repertuar .podejmowanych motywów i tematów. Jest charakterystyczne, ii w repertuarze tym dominowały ąjfi ^łY^{lfl mnt}vwv nowe i przez literaturę sentymentalną dostrzeżone i odkryte, ile wy ^ij^pc^--wielo3srotnie w tradycji wstępujące/ a tylko poddane hofremu oswiebenluTTelB^ Głównym czyłlfindeH~Tej r^imęrpretacji/ orgamztiją-cym pola tematyczne twórczości, jest opozycja natury i kultury. Przeciwstawienie to wyznaczaT6~cały szereg ujęć^Tobrazów świata, opartych na zasadzie dychoto-micznych opozycji wartości, postaw i dążęń ludzkich.

Przy lym sama zasada dwudzielnego obrazu świata i wartości także nie była wynalazkiem XVIII wieku, bywała aktualizowana wielokrotnie w związku z różnymi kierunkami o założeniach moralizatorskich, choćby np. w klasycyzmie, przeciwstawiającym ideał oświeconego obywatela sarmackiemu obskurantowi lub odwołującym się do mitów poczciwych przodków dla wytyczenia ideału współczesnego^,ł*. Istotnym czynnikiem różnicującym takie zabiegi jest jednak motywacja i cel budowania opozycji: czy krytyka wartości zastanych prowadzona jest ^ż'zamiarem ich naprawy oraz ulepszenia sposobu ich wcielania w życie, czy też jest tylko punktem wyjściowym dla idealizowania sytuacji przeciwstawnej. W sentymentalizmie cfonri-±xowala Ta druga perspektywa.

W literaturze polskiej problem opozycji natury i kultury organizował dość różne motywy literackie; stał się przede wszystkim podstawą sentymentalnego ujęcia tradycyjnych przeciwstawigó yr^i I miasta lub wgjŁ i dworu. Ten od czasów antyku powracający wielokrotnie w różnych wersjach topos literacki¹¹⁸ wzboga-cony^został o silne wyeksponowanie sytuacji moralnej czławieka~w_phu środowiskach* o zwrócenie uwagi na podstawy i przesłanki zachodzących w nich kontaktów międzyludzkich. W cały szereg utworów aktualizujących ten motyw ^J*° wpisane zostało przekonanie, że wieś — wolna od zgubnego wpływu cywilizarii — pozwala pełniej rozwinąć się. osobowości.ludzkiej, do-strzec i zrozumieć innego^ człowieka, podczas gdy mia-sto i dwćnr zabijała naturalne walary-l cnoty ludzkie.. P. Karpiński, Powrót z Warszawy na wieś:

Szczęśliwy, kto na małym udziale przebywa.

I-............1

Coi& zyskał, że rzuciwszy ubogie zagrody.

Chciałem nieopatrzony płynąć przeciw wody?

18 — KUtycfm, Matynunlilln, 241