DSC00827

Swietey Joknl |-.]    H

Ni# zepemoM cłą nigdy, a potomność glosy Za tobą wzniosło, na twe narzekając losy.

Ani ci, twym nieszczęściem sławne okolice    H

Nie odejmą przed światem czci Maciejowice.

Sama dziś barda tobą takim jeńcem Newa,

Twierdzą, gdzie po nas wzdychasz, szanując oblewa.

Miejsce, gdzie zbrodzień carski jęczy za złe sprawy,

Nie jest dla clę więzieniem, lecz świątynią sławy.

Gdziekolwiek po twym zgonie wróg twe złoży zwłoki,

Ne grób twój zaprowadzi tam nas tal głęboki.

Tam na twojej mogile wywoływać ciebie    H

Z grobu będzietn, i zmarłą ojczyzną, i siebie.

(Trtłt IX. Do ohro(ic6vi ajczyuty) I

Ważnym dokumentem przełamywania się sprawy narodowej w świadomości Polaków końca XVIII wieku są wypowiedzi poetyckie jednego z ówczesnych więźniów carskich — Juliana Ursyna Niemcewicza Smutki w więzieniu moskiewskim pisane do przyjadę- I la. Zwraca w nich uwagę osobisty, zliryzowany ton I rozpamiętywań sytuacji więźnia i sytuacji pokonanego I kraju — w Elegii'I; rozpamiętywań znajdujących ujś- I cie w symbolicznym obrazie Malwiny — matki płaczącej nad synem poległym w obronie kraju. Analogiczny charakter — oglądu indywidualnych dziejów | i losu konkretnego człowieka w jjaripektywie sytuacji I kraju i narodu mii Elegia lii. Na motywach wspomnień więźnia opiera się również środkowy utwór cy- | klu — Elegia II, ale/>na właśnie zaskakuje naocznością I i epicką perspektywą opisu madejowickiej bitwy i klęski. Opowiada o niej ktoś, kto raz jeszcze przeźy- I wa sytuację walki, ale też usiłuje porządkować obraz przywoływanych wypadków. W opowieści wiele jeszcze stereotypowego patosu, pochwał bohaterstwa i uogólniających lormuł, ale równie wiele zapisów doznań jednostkowych, spostrzeżeń niestereotypowych, atmosfery niepewności i zagrożenia. Wiele też szcze-

gółów topografii w relacji podporządkowanej zmiennej perspektywie widzenia — panoramiczny obraz:

Kiedy wódz nasz na miejsce wszedłszy wyniesione Ujrzał wojsk nieprzyjaznych tłumy niezliczone,

Blask chorągwi, trąb odgłos, szczęk tysiączne) brani.

Ciągnący się po ziemi głuchy tętent koni 1 wznoszący się obłok nad wojskiem kurzawy.

oraz możliwość zbliżenia w opisie własnego obozu:

Ziemia była nam łożem, a niebo przykryciem.

Żołnierz, pamiętny na kraj i gardzący życiem.

Stal wkoło gęstych ognisk na broni swej wsparty.

Cichość, gdzieś niegdzie tylko słychać odgłos warty^1!!.

Smutki Niemcewicza były pierwszą w naszej poezji próbą mówienia o losie i klęsce kraju — tak, jak sprawy te widziała i przeżywała czująca i rozpamiętująca jednostka ludzka.

Wyodrębnione tutaj motywy tematyczne właściwe dla literatury sentymentalnej wielokrotnie występowały w różnych układach i powiązaniach, często aktualizowane były jednocześnie w tym samym utworze, współbudując jego treściową zawartość. Jednym z ciekawych przypadków takiej łączliwości jest współistnienie problematyki patriotycznej i religijnej w lirykach Kniaźmna oraz w jego parafrazach ‘poezji psal-micznej. Świadczą one o lym, jak bardzo wcześnie krystalizowała się -— mając jeszcze wyraźne źródło i znaczenie religijne — mes janistvczna-4deo-Jiciemię-żonego, ale wybranego narodu, otoczonego szczególną opieką Boga, który naród ten wprawdzie doświadcza, ale zawsze wydźwignie go z nieszczęścia^,e.

Motywem dla    istotnym, ale rów

nież najczęściej występującym w powiązaniu z innymi wątkami tematycznymi, iest przyroda i obserwowane przez człowieka ■ zjawiska natury-*, PTźyfodiC^Któni w poezji klasycystycznej prezentowana była zazwy-

w 259