DSC01109 (11)

w

WSTĘP

cx

obszerny fragment o rzekomych związkach Mraczewskiego z „nihilista*1 mi" rosyjskimi i inne wzmianki o „nihilizmie" oraz kilka zdań lub I zwrotów podejrzewanych o aluzyjnos'ć polityczną. Łącznie w obu fazach I cenzura dokonała około 30 skres'leii¹⁰⁷.

p 1897 roku ukazało się — tym razem w dwóch tomach - drugie za j życia Prusa wydanie książkowe, niewiele jednak nosi ono śladów jego ] pracy nad tekstem, podobnie jak odbita z tego wydania edycja z roku 1 1905, ostatnia za życia pisarza.

Spośród wydań pośmiertnych najważniejsze dla dziejów edytorstwa i Lalki jest wspomniane wydanie z roku 1935. Dzięki wcześniejszym studiom Z. Szweykowskiego przywrócono w nim tekstowi kształt sprzed ingerencji cenzorskich, zmodernizowano konwencję zapisu dialogów oraz monologów i rozmyślań, uporządkowano pisownię liczebników stosując jednolity-z wyjątkiem dat-zapis słowny), tytułów (pan, pani - bez skrótów) i imion własnych. Zarazem jednak dokonano zabiegów uwspółcześniających pewne formy gramatyczne i unifikujących oboczności językowe, które występowały w autografie. Uwspółcześniono interpunkcję. Edycja ta stała się podstawą wszystkich-z górą 40-wydań późniejszych, w których następowały jedynie niewielkie zmiany w zakresie pisowni i przestankowania powodowane kolejnymi zmianami przepisów w tym względzie.

W wydaniu obecnym przyjmujemy podział na tomy za pierwodrukiem z «Kuriera Codziennego)), zachowując jednak podział na rozdziały i ich tytulaturę zgodnie z ostatnią w tej kwestii decyzją pisarza, uwidocznioną w wydaniu książkowym z roku 1890. W przypisach cytujemy wszystkie ważniejsze fragmenty skreślane przez pisarza w rękopisie lub pierwodruku gazetowym podczas sposobienia pierwszej edycji książkowej, mogą one bowiem przysłużyć się oświetleniu i jego pracy nad tekstem, i tekstu samego. Wskazujemy też miejsca ingerencji cenzorskich, a w dwóch wypadkach - zapewne przeoczonych przez wydawców Lalki w roku

' Por. Z. Szweykowski, Skreślenia cenzuralne w „Lalce” B. Prusa 'Tygodnik Iłustrowany» 1925, nr 24, s. 470.

1935 — przywracamy tekstowi głównemu wyrazy najprawdopodobniej osunięte przez cenzurę. Nie wskazujemy - z wyjątkiem kilku najjaskrawszych przykładów - kilkudziesięciu drobnych poprawek merytorycznych i stylistycznych, jakie w stosunku do pierwodruku w ((Kurierze Codziennym» pojawiły się w pierwszym wydaniu książkowym. Polegały one najczęściej na zaniechaniu lub dopisaniu pojedynczych wyrazów.

Od wydań opartych na przedwojennej edycji 1. Chrzanowskiego i Z. Szweykowskiego edycja obecna różni się przede wszystkim tym, że przywraca pewne włas'ciwości języka i interpunkcji pierwodruku i rękopisu, zacierane z różnych przyczyn już od pierwszego wydania książkowego. Prus nie należał w tej mierze do pisarzy drażliwych: z wydawcami i drukarzami nie wadził się o końcówki i przecinki (krakowskich drukarzy wydania książkowego napomniał tylko w 1889 roku z powodu opuszczenia całego listu Węgielka w ostatnim rozdziale powieści¹⁰⁶), toteż korygowali mu je wedle swego uznania. Dziś jednakże nie ma powodu do podtrzymywania większości tych korektur. Tak więc za rękopisem i odcinkami «Kuriera Codziennego», a często także za pierwodrukiem książkowym z 1890 roku przywraca się w edycji niniejszej postać pierwotną wyrazom: „mięszać” (i pochodnym: „zmię-szany”, „mięszanie” itp)., „siedm”, „ośm” (i pochodnym: „siedmnaś-cie”, „o&mnaście”, „siedmdziesiąt”, „ośmdziesiąt”), „dlaczegóż”, „szklanny”, „tualeta”, „przedsiębierstwo”. Jeśli tak było w rękopisie lub pierwodruku gazetowym - zachowuje się formy czasowników: „ję-czyć”, „leżyć”, „obetrzyć”, „dźwięczyć” itp. oraz „szepce” („szepcąc”). W dopełniaczu 1. mn. rzeczowników typu „informacja”, „galanteria”, „sensacja” przywraca się stosowaną przez Prusa końcówkę „-i”, a więc zapis typu: „informacji” (nie „informacyj”) i „galanterii” (nie „galanteryj”). Przywraca się też liczne w rękopisie i pierwodruku gazetowym oboczności fonetyczne, słowotwórcze i fleksyjne jako świadectwo ówczesnego stanu języka w ogólności, a języka Prusa w szczególności. Są to m.in. „korytarz”//„kurytarz”, „lorynetka”/

^m Nowe listy Bolesława Prusa, s. 166.