DSC02264 (8)

czuł nadciągającą ulewą”. Ten chłopiec jest obcym w swojej rodzinie i najbliższym otoczeniu, „odmieńcem”, ale przede wszystkim jest to dziecko chore.

Takich postaci jest więcej w gronie bohaterów powieści, zwłaszcza wśród wiejskiej biedoty: obłąkana Zośka, dziewczyna z dzieckiem, wędrująca 1 wyrzucana z kolejnych domów, stura wyrobnica Sobicska, nałogowa pijaczka, przynosząca Jednak nieraz pożyteczne nowiny z karczmy. To dość spory procent w nielicznym stosunkowo gronie postaci Placówki. Jest; to jeden jcszczo element przyjęcia przez autora zainteresowań nnturalistów.

Ale postaci chłopskie z Placówki nic są ograniczone do tego jednego wymiaru. Pod powłoką prostej naturalności, pierwotności czy nieraz brutalności ukrywają się głębsze pokłady, ujawniające się w określonych sytuacjach lub stale obecne, choć dyskretnie sygnalizowane. Ten orga-~ niczny związek z ziemią-karmicielką, całkowicie determi-; nujący ich bytowanie nie jest tylko biologicznej natury.)

> To także źródło ich dumy i poczucia godności. Przecież' sprawa powszedniego chleba została tu nazwana „wielką”, a chłopi „mawiali z dumą, że jak pan jest po to, ażeby bawił się i rozkazywał, tak chłop jest po to, ażeby karmił innych i siebie”.

Posiadanie ziemi jest nie tylko przyrodniczą niemal koniecznością, częścią chłopskiej egzystencji, ale również formą osadzenia tych ludzi w .tradycji, tworzonej przez ich przodków i kontynuowanej: „To przecie moja ziemia — mówi Ślimak do Hamerów. — Siedzieliśmy tu z dziada, pradziada, jeszcze za czasu pańszczyzny, i to się nazywała nasza zagroda. Później mój ojciec dostali ten grunt z ukazu na własność 1 to jest opisane w komisji C...1 Zatem — jakim prawem wy chceta kupować mój grunt, kiej on jest mój?..."

Te dwa elementy ściśle ze sobą splecione: rola wytwórcy i dostarczyciela pokarmu, dziedziczona wraz z ojcowizną, stanowią o tym, że posiadanie ziemi jest sprawą ho-I _n0ru. W imię tego honoru Ślimakowa w śmiertelnej gorączce wymusza na mężu powrót do spalonej zagrody

i cofnięcie decyzji sprzedania ziemi kolonistom: „Nie chcę umierać w cudzej izbie jak komornica... Ni!... Ja gospodyni...” .Ten honor., właściciela ziemi jest w ich oczach usankcjonowany odwiecznym porządkierh”swiata, a przekonanie to ma swoje, źródło w bardzo prostej, pierwotnej i zabobonnej, religijności {„Ty grunt sprzedajesz?... A ty byś samego Pana Jezusa Żydom sprzedał!...” — krzyczy do męża Ślimakowa).

Religia w świadomości chłopów, sprowadzająca się do kilku podstawowych, przyjętych bez uzasądnieńiaj ale niepodważalnych, prawd, jest źródłem wyznawanego, a raczej przechowywanego gdzieś w głębi i w wyjątkowych momentach dochodzącego do głosu przekonania o obowiązującym porządku moralnym. Ich udział w mszy niedziel_r nej, to kwestia zwyczaju,jeden z elementów wypełniania wolnego czasu. Potem były zawsze spotkania z sąsiadami, rozmowy o interesach i — odwiedziny karczmy. Ale chłopskie sumienie odwołuje się do kryteriów moralności chrześcijańskiej. Gdy Ślimak poTSezlitosnym skatowaniu Owczarza i wypędzeniu go z maleńką „znajdą” odczuwa niepokój i wyrzuty sumienia, zdtaje inu się," że słyszy słowa wikarego, przytaczającego słowa Ewangelii: j,Byłem głodny, nie nakarmiliście mnie; byłem nagi, nie przyodzialiście mnie [...] Idźcież przeklęci w ogień wieczny, zgotowany diabłu i sługom jego...” Ten prymitywny chłop o reakcjach przypominających zachowania zwierzęcia, przeżywa wyrzuty sumienia!

Jezvk i wiara są teżjednymi...wyznacznikami identyfikacji chłopów jako zbiorowości obok wrośnięcia w tę a nie inną, ich własną ziemię. Na tej zasadzie dokonują podziału na swoich i obcych, według tego kwalifikują niemieckich przybyszów. Oto fragment rozmowy Ślimaka z sołtysem Grochowskim:

„— Ciekawość, jakiej oni wiary, bo gadają między sobą jak Żydy?

— Wiara ich lepsza jest od żydowskiej — odparł sołtys po namyśle — ale co nie katolicka, to nie. Wiem, że mają kościół jak i my, z ławkami i z organami. Ale ksiądz

25