DSC02412 (6)

LVI!I KARIERA ,,PLACÓWKI”

Popularność Placówki wynikała głównie z ^ ideowego, jakie można było stale aktualizować. NatmS w bardziej wyrobionych kręgach odbiorców zyX§ uznanie także za walory artystyczne. Poznali się na od razu Konopnicka i Żeromski, także wszyscy wybiw krytycy. Uderzała ich przede wszystkim zdolność pw* do odtwarzania świata przeżyć i odczuć ludzi z najniższy? stanów społecznych, ludzi niewykształconych, prostym często ułomnych, zdesperowanych, zagubionych. Zdolno^ Prusa do rozumienia psychiki „maluczkich” widoczna byi) już w jego nowelach, ale dopiero Placówka wykazała, j, jej autor nie miał sobie równych w tym zakresie.

Placówka ugruntowała „klasyczne” normy realizmu polskiego, nie była jednak ostatnim słowem w rozwoju powieści tego okresu. Zaraz po niej ukazała się Laiku, uznana powszechnie za najlepszą powieść polską, która w istotny sposób wzbogaciła środki wyrazu artystycznego, poszerzyła sferę poznania o zagadnienia egzystencjalno, tajniki natury ludzkiej, o sprawy uniwersalne, jakimi zajmowali się w tym czasie — każdy na swój sposób — lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Gustaw Flaubert, Sienkiewicz (Bez dogmatu) i pisarze nowej generacji.

W kraju po odzyskaniu niepodległości zdezaktualizowała się problematyka Placówki, ale weszła ona już na trwale w kr wio bieg życia kulturalnego narodu. W 1912 roku stała się lekturą szkolną i od tego czasu znana jest powszechnie wszystkim pokoleniom. Uczniowie szkoły podstawowej nie potrafią już może zrozumieć wszystkich kwestii podnoszonych przez autora, mają jednak okazję poznać na „żywych przykładach” losy społeczeństwa polskiego w XIX wieku. Popularyzacji powieści wśród młodzieży (a nie, jak dawniej, wśród ludu) służyły nowe adaptacje sceniczne prezentowane w ostatnich dwudziestu latach przez teatry Krakowa, Zabrza, Łodzi, Nowej Huty itd. Podobny cel

spełnia również film Placówka, nakręcony w 1979 roku przez Zygmunta Skoniecznego. W głównych rolach występują: Franciszek Pieczka (Ślimak), Teresa Lipowska (Ślimakowa) i Andrzej Kozak (Owczarz).

ZASADY WYDANIA

Pierwodruk Placówki ulegał częstym korektom autorskim. Nie wprowadzają one jednak gruntownych zmian: poza przeróbką wstępnego rozdziału i poza wprowadzeniem fragmentu poświęconego wspomnieniom Owczarza poprawki dotyczą pojedynczych wyrazów i zwrotów. Ujawniają one tendencję pisarza do usuwania zbędnych przymiotników i przysłówków, upraszczania szyku wyrazów, a nade wszystko do nadawania wypowiedziom postaci wyraźniejszych cech gwarowych. Zamienił Prus np. „kraj” na „ojcowiznę”, „w pierwszej chwili”, na „zrazu”, „zwyciężyli wszystki” na „zbili wszyćkie”, „mnie” na „me”, „teraz” na „tera”, „mówię” na „gadam” itd.

Ostatnie autoryzowane wydanie pochodzi z 1904 roku. Ono też stało się podstawą edycji krytycznej Placówki przygotowanej przez Zygmunta Szweykowskiego i opublikowanej w Pismach Prusa z 1934—1936 oraz z 1948— 1952 r. Na tej edycji (B. Prus, Pisma, pod red. Z. Szweykowskiego, t. X: Placówka. Powieść, Warszawa 1948) oparte jest niniejsze wydanie. Zmodernizowana tylko została pisownia zgodnie z obowiązującymi aktualnie normami.

Przypisy do tekstu, wyjaśniające zapomniane już pojęcia dziewiętnastowieczne, robione są z myślą o najmłodszym czytelniku.