DSC02421 (2)

nych. Społeczeństwa te stopniowo „zbliżają się” do ogólnego modelu nowoczesnego społeczeństwa.    ₄

Kraje Trzeciego Świata, w tym ujęciu, bezkrytycznie naśladują społeczeństwa bardziej rozwinięte. Pogląd ten nie docenia faktu współpowiązania nowoczesnego świata, który wymusza na tych krajach określony kierunek polityki Społeczeństwa rozwinięte mają zarówno kapitał, jak i technologie potrzebne krajom Trzeciego Świata, ale dostęp do nich uzależniają od akceptacji przez te kraje zmian gospodarczych i politycznych, i to nawet wówczas, gdy zmiany te są niezgodne z ich kulturą czy warunkami społecznymi.

TEORIA UZALEŻNIENIA

Wielu badaczy, kwestionujących założenia teorii modernizacji i konwergencji, twierdzi, że kraje rozwijające się funkcjonują w świecde zdominowanym przez kraje rozwinięte (Frank, 1969). Stworzyli oni teorię uzależnienia (de-pendencji), która głosi, że kraje Trzeciego Świata nie zmodernizowały się, po-nieważ były uzależnione od krajów rozwiniętych, dla których obecny stan tych społeczeństw jest bardziej korzystny ze względów gospodarczych i politycznych. Krajom uprzemysłowionym odpowiada sytuacja, w której kraje Trzeciego Świata nadal są dostawcami surowców i rynkami zbytu dla gotowych produktów. Nie chcą one mieć kolejnych konkurentów w świecie, w którym już i tak jest ogromna konkurencja.

W gospodarce krajów Trzeciego Świata zazwyczaj dominuje jeden typ uprawy (trzciny cukrowej lub kawy) albo surowca (cyna lub kauczuk). Kraje te najczęściej nie mają kapitału i technologii niezbędnych do unowocześnienia najważniejszych dziedzin gospodarki. Zasoby te muszą więc pochodzić z zewnątrz — z bardziej nowoczesnych społeczeństw lub międzynarodowych agencji kontrolowanych przez kraje Zachodu (np. Międzynarodowego Funduszu Walutowego czy Banku Światowego), od których stają się w ten sposób uzależnione.

Teoria uzależnienia głosi, że kraje Trzeciego Świata nie mogą po prostu naśladować wcześniejszego modelu modernizacji, ponieważ ich potrzeby ekonomiczne i technologiczne uzależniają je od gospodarki światowej. Teoria ta nie określa jednak odpowiednio modelu, który mógłby poprawić sytuację krajów Trzeciego Świata. Pierwotnie, jako mechanizm podniesienia poziomu nauczania i opieki zdrowotnej, teoria ta proponowała wprowadzenie rządów socjalistycznych. Obecnie jednak wiadomo, że gospodarka socjalistyczna może zapewnić lepszą edukację i służbę zdrowia, ale jest mniej produktywna niż gospodarka kapitalistyczna (patrz rozdz. 17). Niedawne wydarzenia w Związku Radzieckim i krajach socjalistycznych Europy Wschodniej pogłębiły wątpliwości co do skuteczności zmian proponowanych przez teorię uzależnienia,

TEORIA SYSTEMÓW ŚWIATOWYCH

Poszerzając perspektywę zakreśloną przez teorię uzależnienia, Wallerstein (1974; 1979; 1980) zaproponował teorię systemów światowych, która bada stosunki między krąjami rozwiniętymi i rozwijającymi się w kontekście czynników ekonomicznych, geograficznych, historycznych i politycznych. Pogląd ten sugeruje, że kraje Trzeciego Świata mają niewielką szansę na dorównanie krajom rozwiniętym, ponieważ w porównaniu z nimi są zacofane, a poza tym specy-ficzna struktura ich gospodarki jest korzystna dla społeczeństw dominujących.