DSC01028

Bywać tych spraw ignorując sprawę językowego tworzywa literatury. Badania Łotmana świadczą, te to podstawowe ograniczenie twórczości literackiej bywało wielokrotnie wykorzystywane w procesie artystycznego modelowania rzeczywistości. Jest to widoczne w momencie, gdy kwestię naśladowania w literaturze rozpatrzymy ze zdecydowanie odmiennej pozycji.

Takie odmienne ujęcie problemu mimesis zaproponował Lńvi- / -Strauss: tak jak malarstwo czy rzeźba odtwarzają przedmioty widzialne, tak literatura odtwarza mowę. Obiektem naśladowania w poezji nie są zdarzenia czy poglądy, ale „wielkie przedmioty lingwistyczne, które tworzą całości lub części mowy”*. Język li- j teratury nie stanowi przezroczystego medium rzeczywistości, ^ jest materią, która naśladuje inną materię, język potoczny. Pro- » ces artystycznej reprodukcji (wypowiedzi przez wypowiedź) ze względu na fizyczną tożsamość modelu i jego obiektu ma tu szansę na osiągnięcie maksymalnej wierności. Tożsamość elementów znaczących nie oznacza jednak tożsamości znaczeń. Język literatury naśladując właściwości języka codziennego, partycypuje, jak Ikon, w jego charakterystykach, zarazem tenże język oznacza, reprezentuje, modeluje. Jak we wszystkich Innych sztukach, proces odtwarzania pociąga za sobą redukcję pewnych właściwości, przemianę obrazu w znak.

Lóvi-Strauss, który nie jest literaturoznawcą, ogranicza się tylko do zasygnalizowania problemu. Zagadnienia ikoniczności literatury, naśladowania języka przez język w sposób twórczy rozwinął i wykorzystał w badaniach nad tekstami literackimi Łołman. Pisze on: „Samo włączenie wyrazu do tekstu poetyckiego zdecydowanie zmienia jego istotę: z wyrazu języka staje się on odtwarzaniem wyrazu języka 1 odnosi się do niego Jak obraz rzeczywistości w sztuce do odtwarzanego życia. Staje się znakowym modelem znakowego model u”*¹. Łot-man zajmuje się szerzej zagadnieniami realizmu w literaturze, ale podchodzi do tej problematyki od strony semlotycznej: interesuje się nie tyle podobieństwem czy wiernością obrazu artystycznego, co przemianami znaczeń, które zachodzą w procesie modelowania mowy w literaturze oraz ich konsekwencjami dla literackiego poznania rzeczywistości.

HU. Badacz wprowadza kategorię wtórnych systemów modelują-

cych, czyli systemów nadbudowanych nad językiem naturalnym (system prymarny) 1 operujących dodatkowymi, odmiennymi od języka regułami sensu. Zastanawiając się nad problemem odbicia rzeczywistości, zwraca uwagę na fakt, Ze operacje artystyczne prowadzą do zmiany oznaczania, tak te w rezultacie denotowany przez literaturę świat różni się od tego, co traktowano jako jego pierwowzór. „Wtórny system modelujący o charakterze artystycznym konstruuje własny system denotatów, który stanowi nie kopię, lecz model świata denotatów w znaczeniu ogólnojęzy-V kowym"^w.

- • Aby ukazać fenomen literackiego modelowania, zmiany starych znaczeń i produkcji nowych, Łotman sięga do rozróżnienia, które wprowadził Hjelmslev^u. Analizując uporządkowaną sekwencję znaków, jaką jest tekst, nie mówi o elementach znaczących i znaczonych wypowiedzi, ale — analogicznie do opisu języka jako formy wyrażenia 1 formy treści — posługuje się kategoriami planu wyrażenia 1 planu treści ^artystyczny defi-niuie jako przecięcie się tych dwóch szeregówel8mefitów, a nie jako atomistyczńą jedność śig&iflant 1 slgfilfie. badacza literatury ^najbardziej TnteTćsUje^zwmzek między-płanegwyraża5a i pla-^nem-^reśeirH&egUotykpoKazuje^możIlwości przelał* «i$n>«niAw jednej płaszczyzny w drugą, przemiany formy w treść f na od-'^wróL Zjawisko-to występuje w procederach poetycklęhjteklch iak^metafora-czy nośwnanlgrgBżle znaki języka, natą^lnego słu&ą jaka fonga dla wyrażania nowych znaczeń i oznaczania nowych przedmiotów. Ser holenderski 1 UfCza-Warega-% języku naturalnym nie mają ze sobą nic wspólnego; w wierszu Lermontowa stanowią plan wyrażenia dla poetyckich treści. Oznaczają ten sam przedmiot: księżyc.

Zmiana znaczenia i oznaczania wynika z funkcji znaku językowego w tekście artystycznym. Słowo, wypowiedź, której pierwotną funkcją było oznaczanie jakiegoś fragmentu rzeczywistości (denotatu), samo może stać się przedmiotem oznaczania, literackiego przedstawienia. Proces taki określa pisarstwo realistyczne. W powieści poetyckiej Puszkina wypowiedź jednego z bohaterów, Leńskiego, której przedmiotem jest romantyczny gniew, w kontekście komentarza autorskiego traci przedmiotową zawartość, staje się niewiele znaczącą manierą stylistyczną, naślado*

24!