DSC03374 (3)

uzyskawszy „odpisanie się” z gospodarki. Dopiero w tej skardze nad ludzkim cierpieniem i biedą odsłoni się prawdziwe ||pl „diabelskiej kumy”;

„— Tyle się już ludzkiej biedy najadłam, że me w końcu do cna rozebrało. Człowiek nie kamień, broni się przed sobą choćby tą złością na cały świat, ale się nie obroni, przyjdzie taka pora, co już nie zdzierży więcej i w ten piasek dusza mu się rozsypie żałosny”. (III, 81)

Postawa Jagustynki, którą prezentuje ona na co dzień, to jej „osobowość pozorna”, maska świadomie wybrana, jako najodpowiedniejsza dla doli, która stała się udziałem tej kobiety.

Kuba

Postacią bardzo ważną dla całościowej wymowy utworu jest Kuba. W niego wcielił Reymont swoją wiarę w „duszę anielską” ludu. Wiarę wszakże nie z ludomańskiej doktryny wyrosłą, ale z żywego doświadczenia. Przypomina on Owczarza z Placówki, ale jeszcze bardziej bohatera Chama Orzeszkowej. Pawła łączy z Kubą przede wszystkim to, że dobroć nie przemienia ich w papierowe figury, w nudnych świątków literatury dydaktycznej, umoralniającej.

Ten powstaniec z 1863 roku, którego „gront stryje wzieni” (I, 175), przyjmuje swój los parobka z pokorą i spokojem. Rad by dorobić sobie trochę kłusownictwem, więc za stawia [ sidła jm kuropatwy na dworskim polu, ponieważ jego zdaniem „pole Test PanajezusoWe” (I, 64). Ten swego rodzaju chrześcijański anarchizm odnosi się tylko do dworskiego pola czy lasu, nie dotyczy jednak własności gospodarza, u którego się pracuje. Dlatego też Boryna, choć oszczędny do przesady, godzi się zwiększyć wynagrodzenie służącego o trzy ruble i dwie ko-

„[...1 bo Kuba warta! i więcej, robotny parob, choćby i za dwóch, gospodarskiego nie ruszył i o inwentarz dbał więcej niżli o siebie, a choć kulawy był i mocy wielkiej nie miał, ale na gospodarstwie się znał”. (I, 93)

Kuba zaś, przyjmując nowe warunki umowy, dołącza do nich prośbę o niesprzedawanie źrebicy („przy mnie się ulęgła... kożuchem moim przyodziewałem, żeby nie przemarzła [...] złoto, nie źrebica {...] koń taki, że i drugi człowiek — prosty pies przy niej...” — I, 93).

Wierny starym obyczajom, rozrzuca okruchy chleba po opuszczonych mogiłach na pokarm dla czyśćcówych dusz, a kiedy już sam bliski jest śmierci, myśli jego krążą jeszcze koło cudzych zmartwień, koło kłopotów Szyraka i Nastusi, Hanki i Antka, koło źrebnej klaczy Borynów. ^Cierpienie i niedola

wypaliły w nim wszelkie.....ślady egoizmu, zostawiając tylko

czyste, najszlachetniejszej próby człowieczeństwo.

Rocho

Za postać nieudaną uważa się zwykle Rocha, zarzucając jej „papier oiwość”. Nie bez racji jednak krytycy zwracają uwagę na fakt, że „Rocho jest postacią na wskroś symboliczną”¹. Trudno natomiast pogodzić się z określeniem tej figury powieściowej jako uosobienia chłopskiej religijności. Rocho jest człowiekiem bardzo pobożnym, to prawda, ale główna jego rola w życiu wsi to budzenie patriotyzmu i zmysłu społecznego oraz działalność oświatowa. Do przesady aż posunięta gorliwość w spełnianiu praktyk religijnych jest w jego wypadku tworzeniem sobie tego, co nazwaliśmy poprzednio „osobowością pozorną”. Nie chodzi tu, oczywiście, o obłudne świętoszkostwo, ale raczej o podpieranie autorytetem religii swojej działalności wychowawczo-oświatowej. Rocho to symbol tego nurtu myśli

53

1

Z. Falkowski: Władysław Reymont, s. 50.