DSC03422

Kaimie** piuek

n Ku dobitj

Rozdział VIII

rekologiczne aspekty edukacji szkolnej

Świat jest jeno szkołą szukania, nie o lo chodzi, kto dopadnie, ale kto przebieZy piękniejszą drogą,

M. de Montaigne I

Kształcenie jest procesem wspomagania zmian w uczniach. Trudno jestl wprowadzać je racjonalnie skoro nie widzi się w oddali celów, jakim miały- i by służyć.

Cele edukacji szkolnej zalicza się do podstawowej problematyki różnych 9 systemów edukacyjnych. Dzieje się tak dlatego, ponieważ świadomość ce- j lów edukacji, umiejętność ich konstruowania oraz systematyczna i konse-1 kwentna realizacja w istotny sposób rzutuje na efektywność kształcenia.

Cele edukacyjne to komunikaty, które wyrażają zamiary nauczycieli co-flo I zmian w uczniach. Są one swoistymi mapami krajoznawczo-turystycznymi, 1 które pozwalają uczestnikom procesu kształcenia zorientować się dokąd ma- 1 ją zmierzać i gdzie znajdują się w określonym momencie. Stanowią element | niezbędny w procesie kształcenia, w którym poznajemy coraz więcej, ale j wikłamy się w tym poznawaniu i horyzonty zachodzą mgłą. W miarę rozsze- j rzania się naszej wiedzy poznajemy ogrom naszej niewiedzy' ■

W tej swoistej wędrówce poznawczej horyzont stale się oddala. Nieustannie pojawia się nowy, obiecujący, a równocześnie coraz bardziej wymagają- ■ cy. Nauczyciela nie może przerażać przestrzeń i dal horyzontu. To one mobi- \ lizują go do szukania właściwych celów i dróg. Horyzont dla niego nigdy nie ^! jest końcem wędrówki. Może być tylko jednym z jej etapów. Cele kształcenia to szanse edukacyjne poszczególnych etapów kształcenia, jego dziedzin w postaci przedmiotów, ścieżek przedmiotowych.

Dla wędrówki poznawczej (procesu kształcenia) cele edukacji są tym, czym ożywcza rosa dla spalonej słońcem ziemi. Cele procesu kształcenia jako idee przewodnie, wizje tego, co ma być osiągnięte w edukacji, są tylko motywem sprawstwa, a nie jego czynnikiem. Chcąc je osiągnąć trzeba dzia- ¹ lać, zmieniać, przekształcać rzeczywistość. Jako motywy i nakazy działania [istot żywych (u ludzi wynikające ze świadomości, u zwierząt - z instynktu,

[U roślin - z homeostazy) lub urządzeń technicznych (tu cele zawarte są w programie) mogą pośrednio za pomocą obiektów fizycznych (głównie Z pomocą ludzi) wywoływać zmiany w świecie zmysłowo spostrzegawczym i w ten sposób oddziaływać na świat.

Zatem są wystarczające powody, by zająć się problematyką celów edukacji².

1. Źródła, istota, wartość, sita regulacyjna i funkcje celów procesu kształcenia

Źródeł celów edukacji szkolnej (celów kształcenia) można szukać I w antropologii filozoficznej, filozofii wartości, aksjologii pedagogicznej, f psychologii osobowości, psychologicznych koncepcjach człowieka, teoriach I socjologicznych, pedagogice życia i ideałów, praktyce szkolnej, potrzebach I ludzkich i strategii rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju. Każde z tych I ujęć genezy ustalania celów jest interesujące.

Czy istnieje ogromna różnorodność wartości jako źródeł celów kształcę-1. nia? Czy prawdą jest, że wartości, w których autor tego opracowania upatru-I je ostateczną zasadę i instytucję odwołania w formułowaniu zadań kształce-1; nia, również należą do tej wielkości, o której nikt nie może decydować, czy I należy z niej korzystać wespół, a może trzeba poszukiwać jednego drzewa I genealogicznego dla celów edukacji szkolnej?

Jak trafnie zauważa J. Półturzycki, wartości wraz z podstawami i przekona-I. niami tworzą ideał wychowania. W systemie totalitarnym był on sprowadzony tylko do samych postaw z przewagą ideowych i społecznych oraz naukowego I światopoglądu. Utożsamiano ideał z ogólnym celem socjalistycznego wycho-I wania i usunięto z niego wartości, sam ideał uznano jako wartość^{3 4}. Odmianą tej ! sytuacji są sugestie o rzekomych sprzecznościach między pedagogiką celu | i wartości *. Ocenę tego poglądu trafnie wyraził W. P. Zaczyński⁵.

Między wartościami i celami edukacji w szkole nie ma antynomii. Jeżeli przyjmie się model teologiczny, którego najwyższe i najniższe piętro zajmuje jako zasada i cel rzeczy transcendentalna triada wartości, wówczas uznać

143

1

S. Lem, Horyzont za mgłą. „Tygodnik Powszechny" 2004, nr 16, s. 20.

2

   K. Denek, Wartości i cele edukacji szkolnej, Poznań-Toroń 1994; W kręgu edukacji, nauk pedagogicznych i krajoznawstwa. E. Kameduła, I. Kuźniak, E. Piotrowski (red.), Poznań 2003.

3

   J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Płock 2002, s. SS.

4

   K. Konarzewski, Pedagogika celów czy pedagogika wartości?, „Kwartalnik Pedagogiczny"/ 1988, nr 2.

5

W. P. Zaczyński, Anatomia celów i wartości w wychowaniu, „Ruch Pedagogiczny" 1988, nr 2.