DSC04204

„Satysfakcja stała się słowem obowiązującym, powtarzanym zawsze wówczas, gdy mówiono o stosunku Polaków do nowego papieża. W tekstach—matrycach nie chodzi oczywiście o poszczególne słowa, choć i one nie są sprawą bagatelną. Teksty owe narzucić mają kierunek argumentacji, a także — zakres i ogólny ton wypowiedzi.

Na tematy papieskie, w tym — czerwcowej podróży, przedstawiciele władz najwyższych, a więc główni autorzy tekstów—atryc, nie wypowiadali się tak obficie, by stworzyć w tej materii wystarczający wzór mówienia. Charakter wzorcowy miały poniekąd artykuły publikowane w „Trybunie Ludu’*, ale

1    one okazały się modelem nie w pełni odpowiadającym potrzebom. Toteż, jak się zdaje, czynnikiem najważniejszym, zapewniającym jednolitość tekstom o papieskiej podróży, były instrukcje, szczegółowo określające — według świadectw osób, które się z nimi zetknęły — nawet mało z pozoru znaczące detale. Wskazywały one nie tylko, jakie fakty należy podkreślać, jakie zaś — przemilczać, zawierały pouczenia, jakich słów należy używać, jakie są zaś niedozwolone (o słowach z rozdzielnika mówić będę szerzej w dalszej części tego szkicu), ogólnie: narzucały sposoby mówienia^{1 2}, ów jednolity dyskurs propagandowy, nie zakłócony w najmniejszym szczególe, tworzyć miał obowiązującą wersję papieskiej pielgrzymki. To z pewnością jego zadanie podstawowe, ale nie jedyne. Czynnikiem ważnym było — jak się zdaje — zabieganie o ciągłość dyskursu propagandowego. Ciągłość nie tylko wypowiedzi mówiących o Papieżu, ale konsekwentne stosowanie reguł propagandowych, wypracowanych przez dziesięciolecia. Wyraźny był wysiłek, by mówienie o pielgrzymce Jana Pawła II zharmonizować z obowiązującym stylem propagandy. Relacje o niezwykłym wydarzeniu nie mogły w żaden sposób naruszyć jego zasad, musiały się mieścić w ogólnie przyjętych ramach. Interpretacja, uznana za jedyną słuszną czy jedyną dopuszczalną, podporządkowała sobie sprawozdanie o faktach.

To ona tworzyła zasadniczy porządek, nadrzędny w stosunku do relacji. Już w połowie maja ukazały się w prasie artykuły, które miały ideologicznie przygotować społeczeństwo polskie do papieskiej wizyty³. Niektóre z nich

nie wspominały o niej bezpośrednio, dotyczyły stosunków między państwem aKościołem bądź między państwem a Watykanem. Ważnym ich składnikiem był z reguły abstrakcyjny wykład ideologiczny, zapewniający, że wizyta ta w niczym nie zmieni obowiązującej ideologii, która opiera się na zasadach naukowych i pozostaje niezachwianie materialistyczna. Ten sam wątek pojawił się w „Notatniku Lektora": wizyta Papieża będzie przejawem tradycyjnej polskiej tolerancji, nie oznacza zaś jakiejkolwiek zmiany światopoglądowej⁴. Zastanawiają oczywiście cele tego rodzaju enuncjacji. Jak się zdaje, były one dwojakie. Jednym miały uświadomić, że jeśli wiążą z wizytą jakieś oczekiwania, to srodze się zawiodą; innym komunikowały, że mogą się nie obawiać, bo wizyta nie zmieni niczego w codziennej rutynie i wyznawanej ideologii nie nadweręży.

W artykułach przygotowawczych pewne tezy powtarzano z uporem: kontakty z Watykanem stały się możliwe dzięki temu, że Kościół od pontyfikatu Jana XXIII przeszedł znaczną ewolucję, stał się zwolennikiem refornva także — pokojowej polityki. I tutaj zwykle wspominano pamiętną ^izytę przywódcy narodu polskiego, Edwarda Gierka, u Pawła VI. W artykułach bezpośrednio poprzedzających 2 czerwca pojawiało się trochę więcej konkretów, jednakże dyskurs ogólnoideologiczny zajmował nadal pozycję dominującą. Charakterystyczne, że jednej zasady przestrzegano z żelazną konsekwencją: o wizycie Papieża mówiono jako o fakcie izolowanym, wydzielonym z całości polskiego życia. Nie informowano —bodaj poza jednym wyjątkiem⁵—o przygotowaniach organizacyjnych do wizyty. Niekiedy przybierało to formę zgoła groteskową. W „Expressie Wieczornym” z 31 maja ukazała się notka zatytułowana Wstrzymanie ruchu na pl. Zwycięstwa; przepisuję ją w całości:

W związku z pracami prowadzonymi na placu Zwycięstwa i Krakowskim Przedmieściu, od dziś, 31 b.m. od godz. 15.00, do odwołania, zostaje wstrzymany ruch kołowy na placu Zwycięstwa i ulicach dojazdowych do mego.

71

1

wiadomo, że podróż papieska dojdzie do skutku. Zob. także: M. Rakowski Interes nadrzędny, „Polityka” nr 10 z 10 III 1979.

2

   Nie ograniczały się zresztą do faktów językowych. Przedmiotem manipulacji były również przekazy fotograficzne (by nie wspominać o transmisjach telewizyjnych), analiza tych kwestii wykracza jednak poza problemowe ramy pracy.

3

„Literatura” nr 21 z 24 V1979; M. Rakowski Na przyjazd Papieża, „Polityka” nr 22 z 2 VI 1979; D. Horodyński Wizyta Papieża, „Kultura” nr 22 z 3 VI 1979; B. Juszkiewicz Patriotyczna jedność — sprawą nadrzędną, „Trybuna Robotnicza” nr 120 z 30 V1979. Artykuł Kuszewskiego przedrukowywany był przez wojewódzkie dzienniki partyjne (jego obszerne streszczenie zamieściło także „Życie Literackie” nr 22 z 3 VI 1979 w przeglądzie prasy), artykuł Salecldego — firmowany przez Interpress — przez kilka gazet lokalnych, nie będących oficjalnymi organami partii.

4

   Wizyta Papieża w Polsce, „Notatnik Lektora” nr 21 z 21 V 1979.

5

   Jest nim artykuł A. Ten ety Wszystkie przygotowania organizacyjne przebiegają sprawnie (nadtytuł: Przed wizytą Jana Pawia II w Krakowie), „Dziennik Polski” nr 121 z 31 V 1979.