DSC04316

333

i ,i\v''H** # odolnknmi ro/.tokowymi, np, u brzegu g6r, zucząły byt ¹ ..ikiitck rozcinani# przokutiłoiino w równiną zalewową tarunu łągo-₍₄1. obecnie wyiokoścl 2 -ii m, nudsypywuną maciami. C) włoku po-i , \w .I¹' nt«nowtąoych świadczą m. in. cegły lub naczynia emuliowane Klimek, 1974). Natężenie erozji wgłębnej i ukumulacji wzrosło w .•_viiiku obwałowani# koryt i budowy zbiorników retencyjnych hamu-dostawą świeżego materiału i eksploatacji żwirów (B. Osuch, ijiiii; Changea in tho palueogeography..., 1972). Równiny¹ tarasu rędzin-,hi oi>' są już przeważnie zalewane przez wody wielkich rzek.

\\' głąbi gór natomiast w najmłodszym holocenie trwa pogłąbianie ,M\t o większych spadkach, a szczególnie w obszarach o tendencjach podnoszących (Beskid Śląski, Niski, Bieszczady), przy równoczesnym sy-. mm stożków miąższości nawet do 6 m i tworzeniu koryt roztokowych wylotu potoków (A. Srodoń, 1952a; L. Starkel, 1960b, T. Ziętara, 1968). Informacji o przebiegu denudacji na stokach dostarczają' obserwacje świeżych deluwiów u podnóży stoków i pomiary współczesnych procesów. Badania T. Gerlacha (1966)1 w Jaworkach koło Szczawnicy wykazały, że z 1 km² lasu jest odprowadzane rocznie około 0,03 m⁸ gleby, z pastwiska 3,3 m^s, a z pola ornego aż kilka tysięcy metrów sześciennych. Niekiedy jedna ulewa obniża powierzchnię pól o kilka centymetrów (pomiary stacji w Szymbarku — E. Gil, 1976). Część materiału gromadzi się na krawędziach tarasów rolnych, a głównie u podnóży stoków. Wiele stoków modelują płytkie ruchy grawitacyjne (K. Jakubowski, 1966), a masy przemieszczanych pokryw koluwialnych wieku holo-ceńskiego zajmują niekiedy 20—30% powierzchni stoków. Na pylastych glebach pogórza, a szczególnie w Dołach Jasielsko-Sanockich, zimowa deflacja jest zdolna przemieścić do 20 000 m³ na powierzchni 1 km² (T. Gerlach, L. Koszarski, 1968). Prowadzi ona do zwiewania gleb na stoku dowietrznym (południowym) i akumulacji pylastych utworów les-sopodobnych na zawietrznym, gdzie miąższość gleb wzrosła do 2 m w porównaniu z 20—30 cm na dowietrznym (T. Gerlach, 1976).

Procesy fluwialne w dnach dolin przebiegają w różnym tempie. Erozja wgłębna w latach, w których obserwuje się kilka wezbrań sięga odcinkami do 10 cm/rok (Ropa — wg R. Soi, 1977). Akumulacja może osiągnąć rozmiary rzędu dziesiątków centymetrów w czasie jednej powodzi, a 1,5 m w ciągu kilkunastu lat (K. Klimek, 1974). Znaczna część drobnoziarnistych zawiesin jest składana w zbiornikach zaporowych.

TATRY I KOTLINA NOWOTARSKA

Holocen w Tatrach jest reprezentowany przez osady denne jezior, przez torfy, pokrywy piargów na stokach cyrków oraz przez osady rzeczne.

Osady denne składają się z gytii i torfu miąższości ponad 3 m. Powstały one (J. Kondracki, J. Stasiak, 1978) w czasie schyłku okresu atlantyckiego i początku okresu subborealnego. Badania B. Wicika (1979) dotyczące zawartości substancji organicznej w osadach dennych sugerują, że osady te w ich części zbadanej odpowiadają całemu holocenowi, a być może i schyłkowi plejstocenu. Górna część w całości warstwowanych osadów dennych jezior tatrzańskich charakteryzuje się dużą zawartością substancji organicznej o ciemnych barwach. Dolna ich część