DSC04603

Miron Białoszewski tytułuje Jeden z wierszy: Mironczamia (kontami nacja słów — męczarnia Mirona), a w innym pisze:

Uspokój się Białoszewski,

Byłeś dziś pierwszy szczęśliwy...

(Taniec na Błędach •ubezdźwięcznionych)

Wszystkie podane przykłady podkreślają konieczność wyróż-/Menia kategorii podmiotu autorskiego. W utworach tego typu o* graniczone jest uogólnienie przeżyć, wykluczona fikcyjność „ja** lirycznego.

O liryce podmiotu autorskiego mówić będziemy także w odniesieniu do utworów, w których wprawdzie nie występują wzmianki biograficzne, ale przeżycia w nich wyrażone odnoszą się wyraźnie do osoby autora, nie można ich uogólniać, np. Do gór i lasów Kochanowskiego, Testament mój Słowackiego, zakończenie V pieśni Beniowskiego tegoż autora itp. Podmiot autorski występuje jednak w liryce bardzo rzadko, przeważa w niej nieokreślony podmiot fikcyjny.

Zasięg oddziaływania jest w liryce podmiotu autorskiego ograniczony poprzez realny związek z jedyną, niepowtarzalną sytuacją autora. Istotą oddziaływania liryki jest jej zdolność do uogólniania przeżyć. Zanalizujmy pod tym kątem jeszcze jeden utwór:

w kamieniu były usta mówiły

uśmiechały się półuśmiechem ściągniętymi kątami warg tłumiły szloch kołysały powieką

„o bogini

oddaj mi mego kochanka uskładaj go z ziaren piachu wyrwij z ziemi niech się nade mną rozszumi koroną zielonego drzewa

i nie pozwól mu odejść nim do ostatniej podróży nie ułożę moich włosów

1 oim moje ciepłe usta

nie zastygną raz jeszcze w kamień

w chłód”

W cytowanym wierszu zauważymy dwa rodzaje wypowiedzi; opis kamiennej twarzy i przytoczenie mowy ujęte w cudzysłów. Apostrofa; „o bogini” wprowadza w krąg kultury antycznej lub pogańskiej, toteż odczytujemy początkowe wersy jako opis rzeźby. Podmiot przytacza wypowiedź wyrzeźbionej kobiety, jak gdyby odczytując to, co „mówiły usta w kamieniu”; wyrażają one — poprzez modlitwę do bogini — pochwałę życia i miłości:

oddaj rai mego kochanka

|......... -i

niech się nade mną rozszumi koroną zielonego drzewa

Pragnienie żyda jest zdwojone przewidywaniem śmierci;

i nie pozwól mu odejść

[..........|

nim moje ciepłe usta

nie zastygną raz jeszcze w kamień w chłód”

Śmierć jest tu opisana dwukrotnie: jej obraz — obraz martwoty — zawarty jest przecież w opisie rzeźby, dlatego modląca się kobieta zapowiadając zwycięstwo śmierci mówi: „raz jeszcze”. Śmierć jest nieubłagana, miłość — więc żyde — niemożliwe:

uskładaj go z ziaren piachu wyrwij z ziemi

t. « . .......|

i nie pozwól mu odejść

A jednak tęsknota do miłośd, pragnienie życia zostało wpisane w kamienną twarz rzeźby, przetrwało wieki...

Tę myśl właśnie sugeruje „ja” liryczne odczytując półuśmiechy kamiennych warg.

Odczytane w wierszu refleksje filozoficzne uściślić można przez kontekst biograficzny. Zastąpmy liryczne ego realną osobą

259