DSC04624

zowych, ale niemożliwa byłaby ich ekranizacja, namalowanie czy inscenizacja. Na przykład w Drzewie które obtiadly ptaki (Karpowicz, 310) Istnieje wiele przedmiotów oglądowych: drzewo, ptaki, klatka ptasia, lot ptaków, posiedzenie ptaków itp., całość jednak jest niewyobrażalna wzrokowo; niewyobrażalne są poszczególne metafory, np. (ptaki) „lecą tylko od dziobów do nóg”, „drzewo wewnątrz siebie lata”. Świat przedstawiony w tym wierszu rodzi się z napięć między tym, co jest wyobrażalne, a tym, co jest pojęciowe. Obraz liryczny jest projekcją przestrzeni w ś wiecie przedstawionym, istnieje zawsze potencjalnie w utworze, może być konkretyzowany wizualnie i pojęciowo *.

W rozdziale następnym, przedstawiającym modele liryki, ukazano na przykładach wierszy Kochanowskiego, Mickiewicza, Norwida, Tetmajera i Karpowicza, jak różny może być stopień podporządkowania obrazu podmiotowi lirycznemu, ewolucja liryki dokonywała się bowiem w kierunku stopniowej autonomizacji obrazu, który wchłonął pointę liryczną. Coraz częściej w nowszej poezji obraz jest jedynym wyznaniem podmiotu. Jednakże i w rzadko pojawiającej się liryce bezpośredniej czyste wyznanie podmiotu nie jest pozbawione elementów oglądowych. Na przykład w wierszu Broniewskiego I oczy wilgotne (s. 261) lub Jasno-rzewskiej-Pawlikowskiej Miłość elementy obrazowe wiążą się z charakterystyką „ja” lub „ty” lirycznego. Obraz stanowi więc podstawowy element konstrukcji wypowiedzi lirycznej, istotną rolę pełni w liryce "bezpośredniej, zasadniczą — w liryce pośredniej (przedstawiającej).

Sposób konstruowania obrazu poetyckiego nazywamy obrazowaniem. Każdy poeta lub szkoła poetycka, a nawet cała epoka literacka może mieć właściwe sobie obrazowanie. Może być ono:

1)    realistyczne,

2)    przekształcające (deformujące rzeczywistość),

3)    fantastyczne.

Obrazowanie realistyczne zmierza do wiernego odwzorowania otaczającego świata. Mówimy wtedy o poetyce

¹ £. Balcerzan: Liryka jako subiektywny obraz świata. „Nurt' 1870 nr II (tu znajduje się ciekawa analiza obrazowania w wierszu Tuwima UySL

mimetyzmu (kopiowanie, naśladowanie rzeczywistości). Taki rodzą] obrazu poetyckiego znajduje się w cytowanej pieśni Kochanowskiego, w znanym wierszu Słowackiego Sowiński w okopach Woli, w obrazkach Konopnickiej. Autentyczne wyglądy rzeczy zgodne z ogólnym doświadczeniem występują w surowej, programowo „antypoetyckiej” poezji Tadeusza Różewicza:

Mam dwadzieścia cztery lata ocalałem

prowadzony na rzeź.

|..............)

Człowieka tak się zabija jak zwierzę widziałem:

furgony porąbanych ludzi którzy nie zostaną zbawieni.

(Ocalony}

Wartość znaczeniowa wyrazów: ,szeź", „zabijać”, „zwierzę?, „porąbanych”, „furgon” wprowadza w krąg semantyczny związany z pracą rzeźni, zakładu produkującego mięso. W tym znaczeniu'używa się tych wyrazów w języku potocznym. Realizm w zobrazowaniu koszmaru okupacji polega w tym wierszu na dosłownym znaczeniu użytych wyrazów odnoszących się tu do łudzi. Motywuje taki sposób obrazowania proste porównanie: „człowieka tak się zabija jak zwierzę”. Wszystkie wyżej wymienione słowa zostały wyłuskane z przenośnych znaczeń. Toteż tylko dosłowne odczytanie zwrotów: „prowadzony na rzeź”, „furgony porąbanych ludzi” umożliwia odczucie właściwego klimatu „rzeźni” okupacyjnej. Przyzwyczajeni do metaforyzacji języka poezji, skłonni jesteśmy widzieć nie te obrazy, które niosą dosłowne znaczenia wyrazów, a te, które tworzą ich sens przenośny. W zdaniu: „ocalałem prowadzony na rzeź” trzeba zobaczyć nie skazańca prowadzonego na rozstrzelanie (co zwykliśmy kojarzyć ze straceniem człowieka), ale skazańca traktowanego jak rzecz, przedmiot, zwierzę, które ma zastać zarżnięte przez oprawców. W tym kontekście odczytane „furgony porąbanych ludzi” — więc furgony ludzkiego mięsa — tworzą dopiero realistyczny obraz okupacji. Tak skonkretyzowany świat przedstawiony w wierszu pozwala w pełni odczytać wyznanie podmiotą, który w okupacyjnym