DSC05098 (2)

KI IV WNII|I'

W połowic XVI Minięciu N/liichlu walczyła z iilliiini mu gtuUerli, u nąjwybilnłejHze umysły epoki zdiiwidy sobie sprawi,*, żc walki; tę może wygrać jedynie w oparciu o mo-jusz i królem Toteż. tendencjo w/mocnicnia wlml/y kró-Icwskici w tych czasach sprzyjały centralizacji państwu, Wystąpiły one nąjsilnicj już w drugiej połowie XV w, Po zwycięstwie W wojnie trzynastoletniej, rozpoczętej wbrew przywódcy obozu możnowłiulczego, kardynałowi Zbignle* wowi Oleśnickiemu, przyszedł najdogodniejszy czas nu reformy zmierzające do wzmocnienia roli króla w państwie, Mimo szkicowego charakteru, najpełniejszy program modernizacji państwu stworzył w drugiej połowic XV w, Jan Ostroróg, dyplomata, senator i wojewoda poznański, jeden z pierwszych wybitnych świeckich prawników swego kraju. Mył on autorem niewielkiego co prawda, ale skondensowanego w treści Memoriału o urządzeniu Rzeczypospolitej (Memorandum pro Relpuhlieae ardlnallane). Tekst tego dzieła znanego z szesnastowiecznycli odpisów powstał z początkiem drogiej połowy XV w. w porozumieniu z tą częścią doradców Kazimierza Jagiellończyku, których nazywano „stronnictwem młodych". Memoriał to zarys plunu reformy ustroju politycznego oraz krytyka stosunku Kościoła do władz świeckich, przy czym na czoło swego programu politycznego wysunął Ostroróg dwu zagadnienia: wzmocnienie roli królu i centralizację państwa.

Mimo, że Memoriał był głównie traktatem politycznym mającym charakter praktyczny, to jednak nic brakło w nim zalążków naukowego ujmowania rzeczywistości społeczno-politycznej otaczającej autora, które niebawem rozwinął Frycz, W oparciu o bystrą i wszechstronną obserwacji; taktów, Ostroróg występował do walki o gruntowne reformy przede wszystkim w imię „wymogów rozumu", który

m

II

('UOOHAM NAI'MAWY uzn dwOIIPOlJW    XI,V

uważał za kryterium oceny zjawisk ów rozum (folio) był dla niego miara, kłóci mierzył istniejące KtóMUnki i bl|dź uważał je za dobre, bądź za niedorzeczne, nadające się do odrzucenia i zastąpieniu przez nowe; również i to bliskie było Pryczowi.

Wśród bezpośrednich poprzedników Frycza zasługuje leż na baczmi uwagę Walenty l ek, przebywający przez parę lat w Krakowie szwajcarski humanista, autor kilku interesujących publikacji, a głównie Dialogu o nudzeniu ne czupospolltą (l)c lielpubllccie udmlnhlnilltmc dlcilo^un), wydanego w 1520 r, w Krakowie. W tym niewielkim traktacie Eck wysuwał cały szereg postulatów reformatorskich zbliżonych do tych, jakie spotykamy w znacznie bardziej rozbudowanej formie w Pryczowym (ż/w/vw/e;m,in, pisał o decydującej roli uczonych w rządzeniu państwem i podkreślał rolę rozumu w rozstrzyganiu trudnych kwestii, akcentował wugę intelektualnych i moralnych zalet króla, potrzebę prawnej regulacji spraw państwowych i równości wszystkich wobec prawa, zwracał uwagę na potrzebę zgodności wśród ogółu obywateli oraz na konieczność starannego i powszechnego wychowania młodzieży. Porównanie postulatów obu tych humanistów raz jeszcze potwierdza zbieżność założeń reformatorskich, jakie formułowali ludzie myślący w czasach tuk ważnych dla dalszych losów państwa.

Punktem wyjściu do krytyki ustroju społecznego państwu było dla Frycza stwierdzenie faktu; „Nic może zaiste Rzeczpospolita kwitnąć dzięki samej tylko szlachcic”. Palej zuś pytał:

Któż bowiem dostarczy pożywieniu i nam, i stadom bydła, jeśli nic będzie oraczy? Kto przyodziewy i stroju, jeśli nie będzie rzemieślników? Kto przywiezie mun rzeczy nie-