DSC05327 (2)

średniowiecza*.

XXXIV

PROPAGANDA

skiej poezji r< zji epoki bar•

y literaturz v Internecie

ANTYRÓŻNOWIERCZA

pióra, zazwyczaj dość zacięta i bezwzględna, jest prowadzona nie tylko poprzez opasłe tomy rozpraw teologicznych, ale i poprzez ulotne pamflety, traktaty polityczno-religijne, wreszcie dzieła z zakresu literatury pięknej o wysokim nieraz poziomie artystycznym.

Inicjatywa należała początkowo do stronników reformacji; katolicy byli dość długo skrępowani przez niechęć do używania języka narodowego w rozprawach traktujących o wierze, konserwatyzm, niedocenianie przeciwnika. Stopniowo jednak i zwolennicy papiestwa zaczęli dostrzegać znaczenie propagandy religijnej. Kontrreformacja polska, która rozpoczęła się o dobre ćwierć wieku później od włoskiej, hiszpańskiej, niemieckiej czy francuskiej, czerpała pełnymi garściami z doświadczeń zachodnioeuropejskich. Przejmowano przede wszystkim formę, sięgając — obok literatury — także do malarstwa, teatru, muzyki, jako środków służących umacnianiu w wierze katolików oraz pozyskiwaniu różnowierców. Charakterystyczną cechą reakcji katolickiej była daleko idąca wszechstronność jej oddziaływania: wyrażała się ona w docieraniu do wszystkich stanów i warstw społecznych, w stwarzaniu nader różnorodnych form wyrażenia aspiracji nie tylko religijnych, ale również zawodowych i politycznych, w daleko posuniętej rozbudowie aparatu propagandowego. Tej wszechstronności i tak bogatych środków oddziaływania nie miał nigdy, nawet w najświetniejszym okresie, obóz różnowierczy.

Na uwagę zasługuje również niesłychanie bogaty zestaw argumentów, jakimi posługiwali się katolicy w polemice religijnej. Obok zasadniczego: tylko wierność Rzymowi może zapewnić zbawienie, sięgano również w szerokim zakresie do „świeckiej” motywacji. Tak więc pisarze katoliccy nieustannie przypominali, iż reformacja podkopuje istniejący ustrój polityczny oraz panujący od wieków porządek społeczny. Przynosi bowiem upadek autorytetu monarchy wobec szlachty, szlachty wobec chłopów, rodziców w stosunku do dzieci. Obok rozkładu więzów rodzinnych pociąga za sobą powszechną demoralizację i zanik dawnych,

ukształtowanych od pokoleń, norm moralnych. Reformacja — twierdzono — jako dzieło przede wszystkim cudzoziemców („niemiecka wiara”) jest przeciwna także tradycjom historycznym oraz interesom narodowym. Te same argumenty spotykamy u większości polemistów katolickich. Ich siła oddziaływania zależała oczywiście od talentu pisarza oraz od jego umiejętności nawiązywania kontaktu z czytelnikami. Jak zwykle, w propagandzie nie oryginalność myśli, lecz ich sugestywne i uporczywe powtarzanie decydowało w dużym stopniu o sukcesie pisarza. Dlatego'też i Piotr Skarga zyskał tak znaczny rozgłos wśród współczesnych swymi atakami na różnowierców oraz broniącą ich konfederację warszawską.

II. PIOTR SKARGA JAKO KAZNODZIEJA KRÓLEWSKI

I DZIAŁALNOŚĆ SKARGI PRZED ROKIEM 1588

(Skarga urodził się w lutym 1536 roku wjGrójctTTleżącym i wówczas w ziemi czerskiej)' na MązowszuTyego dziadem był Jan II Powęski. Nazwisko swe rodzina przyszłego kaznodziei wyprowa- Ir dzała później od podwarszawskiej wsi Powązki (Powęzki), której Jan był jakoby współwłaścicielem. Nie wydaje się to jednak możliwe: Powązki (leżące na terenie dzisiejszego cmentarza) stanowiły bowiem najpierw własność księcia mazowieckiego, następnie zaś — po roku 1526 — królewsZczyznę. Nie było tam natomiast posiadłości mogących należeć do szlachty. Stąd też wiele przemawia za tym, iż Powęscy byli raczej kmieciami poddanymi, którzy z Powązek przenieśli się do Grójca. Musiało to nastąpić stosunkowo wcześnie, skoro już w roku 1523 książęta mazowieccy, Stanisław i Janusz, nadatfQ]^r Skargi MichątoHÓjl