DSC05355

xc „KAZANIA SEJMOWE" JAKO GATUNEK LITERACKI

(M. KoroJko, O prozie Kazań sejmowych — zob. Bibliografia). Jedynie precyzyjne studia nad artyzmem prozy Skargi, których ciągłe brak w naszych badaniach historycznoliterackich, mogą wykazać stylistyczne subtelności warsztatu pisarskiego autora Kazań sejmowych, głównie harmonii składniowej i rytmiki.

Podsumowanie. Skarga, jak wiadomo, to urodzony i zarazem wykształcony retor. Formy oratorskie były mu najbliższe w literackim przekazywaniu poglądów, przekonań i przeżyć. Ale inwencja retory czna autora Kazań sejmowych oraz podobnych do niego kaznodziejów -pisarzy była zredukowana do ściśle określonych zagadnień, nurtujących przedstawicieli Kościoła w dobie po-trydenckiej. Skarga to pisarz programowy, przekazujący na kartach swoich dzieł stanowisko nie tylko własne, lecz również instytucji, która reprezentował. Był on nade wszystko pisarzem kościelnym, kaznodzieją królewskim, a więc człowiekiem, którego szczególnie wiązała ówczesna polityka K ościoła i zakonu. Jbakty te decydowały o inwencyjnej prostocie stylu Skargi, określanej w dzisiejszym języ ku mianem jednostronności. Problem literacko-sci czy artyzmu miał dla niego wymiar, rzecz oczywista, inny niż na przykład dla ludzi Oświecenia. W utworze typu Kazań sejmowych daleko ważniejsza wydawała mu się strona etycz-no-dpŁ-trynalna niż estetyczna Ozdobność prozy Kazań o raz innych pism Skargi wynikała zatem z tematu, który był dynamiczny i kontrowersyjny. Określał on też dawkowanie patosu (stylu wysokiego). Dynamiczny i kontrowersyjny temat warunkował sposoby użycia ozdób w metaforyce i figur myślowych oraz stylistycznych.

Wąski krąg tematyczny, występujący w prozie Kazań sejmowych, zadecydował w znacznej mierze o głównej tendencji stylu Skargi, wyrażającej się w uporczywym dążeniu do wyczerpania jednego tematu za pomocą niezliczonej liczby środków retorycznych. Nieustanne powtarzanie i nawroty do tej samej myśli, chociaż przy użyciu coraz to innych chwytów formalnych, sprawiły, że w prozie Skargi mamy do czynienia z wieloma autoplagiata-mi. Są one jeszcze bardziej widoczne w dużych zbiorach kazań, wydawanych przez Skargę głównie z myślą o kaznodziejach parafialnych. Skardze wyraźnie nie odpowiadał typ kazania wyjaśniającego (postylnego), które zawiera wykład dyśkurśywny. Autor~Kaźan nańiedziele i święta był mistrzem broszury, pisma ulotnego. I właśnie w utworach zwięzłych i krótkich, wydawanych „z okoliczności” zdarzeń społeczno-politycznych, wyraził się jego kunszt literacki. Charakter broszury propagandowej mają również Kazania sejmowe, będące —~jak wskażShir^^pobudką, wzywaniem do pokuty. Stwierdzenie to w niczym nie umniejsza ich literackiej rangi.

ZASADY WYDANIA

Tekst obecnego wydania Kazań sejmowych oparto na ostatniej pełnej edycji utworu za życia Skargi, opublikowanej w tomie Kazania o siedmi sakramentach Kościoła ś. (Kraków, druk: Andrzej Piotrkowczyk, 1600, s. 273—327). Jest to przedruk pierwszego wydania, które ukazało się w zbiorowym tomie Kazania na niedziele i święta całego roku... z przydaniem kazań sejmowych, Kraków, druk: A. Piotrkowczyk, 1597, s. 657—707. Edycja druga (1600) różni się od pierwszej nieistotnymi zmianami językowymi, powtórzonymi w trzecim wydaniu tekstu za życia autora, tj. w: Kazania przygodne z innymi drobniejszymi pracami o różnych rzeczach..., Kraków, druk: A. Piotrkowczyk, 1610 (Kazania sejmowe na s. 68—112). Było to wydanie znacznie okrojone w stosunku do poprzednich. Zabrakło w nim VI kazania O monarchijej i królestwie, a inne kazania, zwłaszcza I i III, zostały w wielu miejscach zmienione. Nie znamy dokładnie motywacji tych zmian. Łączyły się one prawdopodobnie z ingerencją cenzury jezuickiej, która usunęła z trzeciego wydania Kazań fragmenty dotyczące drażliwych spraw politycznych.