442 Kazimierz W. Frieske
również uwagę na społeczną doniosłość swoistych „stanów pośredniC),» opisywanych często jako „niepełne zatrudnienie” (underemployiS Termin ten rozumiany jest wprawdzie ciągle jeszcze w dość różny |j,; sób, ale - z biegiem czasu - kształtuje się tu wyraźna terminologie^ konwencja. „Niepełne zatrudnienie” - to praca w niepełnym wymian ale tych, którzy woleli by pracować w pełnym wymiarze czasu B praca dorywcza i wykonywana na podstawie krótkookresowych kontraktów, ale tych, którzy szukają stałego zatrudnienia, także praca nie wymagająca kwalifikacji, jakimi dysponuje pracownik.
Koncepcja „niepełnego zatrudnienia” - niezależnie od tego, jat bardzo dziwacznie brzmi to określenie - jest w oczywisty sposób obcią-żona ideologicznie - bo prowadzi do ponownego zastanowienia się nad pytaniem o to, czy rzeczywiście warto bronić przeświadczenia, wedle którego „lepsza praca jakakolwiek, aniżeli brak pracy”. 0 tym, że nie zawsze tak jest wiedzą znakomicie politycy społeczni usiłujący pogodzić ekonomiczną sensowność wypłat uzyskiwanych z systemu zabezpieczenia społecznego z wysokością płacy minimalnej w taki sposób, który nie zniechęcałby do wchodzenia na rynek pracy; ale też wiedzę to psychologowie gromadzący systematyczną ewidencję uzasadniającą myśl o tym, że praca, która nie przynosi oczekiwanych - materialnych, statusowych czy emocjonalnych 1 satysfakcji może łączyć się z analogicznymi i równie groźnymi konsekwencjami mentalnymi co brak pracy. Konkluzje jednego ze studiów tego rodzaju sugerują to zupełnie wyraźnie: (...) najważniejszy wynik sprowadza się do stwierdzenia, że nie ma zasadniczej różnicy między osobami bezrobotnymi i osobami wykonującymi pracę marnej jakości... W porównaniu ze studentami j i osobami wykonującymi pracę o dobrej jakości członkowie obu tych grup uzyskiwali równie niskie wyniki na skalach depresji, wartości pracy i poczucia kontroli”1. Podobne rezultaty przynoszą także i inne badania, których autorzy utrzymują, że „(...) uzyskane wyniki sugerują, że underemployment ma dla absolwentów szkół średnich bardzo podobne, psychologiczne konsekwencje co bezrobocie... ma negatywny wpływ „a zadowolenie z pracy, motywacje pracy i zaangażowanie i ogólne zadowolenie z życia”2.
Nie widać poważniejszych powodów, dla których to, co dotyczy społeczeństw, w których procesy segmentacji rynku pracy są systematycznie badane miałoby omijać społeczeństwo polskie. Rozpoczynając charakterystykę polskiego underemployment od pracy wykonywanej w niepełnym wymiarze czasu pracy można - na podstawie danych GUS -wskazać na jego kilka interesujących cech. Wstępnie, można wskazać na to, że ludzie zatrudnieni w niepełnym wymiarze stanowili w 2004 r. nieco powyżej 10% ogółu zatrudnionych. Podobnie jest w kilku spośród „starych” krajów UE — udział osób niepetnozatrudnionych w rynku pracy w krajach takich jak Włochy, Hiszpania czy Grecja oscyluje również wokół 10%. W kilku innych krajach jest on co najmniej dwukrotnie wyższy: w Holandii to ponad 35%, w Szwecji, Danii i Wielkiej Brytanii nieco ponad 20%. Są też i inne różnice: we wszystkich krajach „starej 15” UE zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy dotyczy - w różnych proporcjach - przede wszystkim kobiet. W Holandii kobiety wykonują pracę w niepełnym wymiarze trzykrotnie częściej aniżeli mężczyźni, w Wielkiej Brytanii i we Francji czterokrotnie częściej, w Belgii i w Danii siedmiokrotnie częściej. Tak więc - już poza sporem o to, czy praca w niepełnym wymiarze czasu pracy jest wyrazem uprzywilejowania, czy może dyskryminacji - w większości krajów UE jest to taki obszar rynku pracy, który zaludniają przede wszystkim kobiety3.
W Polsce jest inaczej: wśród osób zatrudnionych w ten sposób przewaga kobiet jest stosunkowo niewielka, jest ich 58%. Nie ma też większych
G. E. 0’Brien and N.T. Feather: The relative effects of unemploymenl ini ąuality of employment on the affect, work values and personal control of adotescatt, „Journal of Occupational Psychology” 1990,63, s. 162.
| D.C. Feldman, W.H. Hirnley: Underemployment Among Recent College Graduates, „Journal of Organizational Behavior”, Vol.l6 (listopad 1995), s. 701 - 702; por. również: D.S. Friedland i R.H. Price: Underemployment: Conseąuences for the Health and Well-Being of Worken, „American Journal of Community PSy-choloey", vol. 32, Nos. 1/2, September 2003.
,2 Biansch, G. Muller, P. Wijntuin: Atypical Work in the EU, Parlament
Europejski, Directorate General for Research, Social Affairs Series, SOCI 106, 2000, s. 72-72.