1299075996

Wstęp. Cyganie czy Romowie? 13

gią. Zwracam uwagę na społeczny aspekt religijności jako narzędzia władzy i sposobu na symboliczne „oczyszczenia”. Interesująca wydaje mi się również kwestia integracyjnego charakteru zachowań pogrzebowych oraz ich skutków w kontekście funkcjonowania rodziny w społeczności. Na zakończenie poruszam kwestię pamięci w kulturze romskiej oraz zwracam uwagę na ekonomiczne uwarunkowania życia rodzin Polska Roma i przemiany, jakim one podlegają.

Analizując zebrany w czasie badań terenowych materiał, korzystam z pojęcia tradycji i grupy społecznej. Tradycja są to treści i dobra kulturowe przekazywane w czasie i w przestrzeni jako społecznie wartościowane, uznawane za ważne dla teraźniejszości i przyszłości danej zbiorowości²¹. W etnologii tradycję rozumie się jako transmisję, czyli przekazywanie dóbr kulturowych z pokolenia na pokolenie, i dziedzictwo społeczne, czyli wszelkie dobra kultury przejęte z przeszłości. Znaczenie tradycji może być również podmiotowe, określające stosunek poszczególnych pokoleń do dóbr kulturowych z przeszłości²². Romowie, którzy zostali objęci badaniami, rozumieją tradycję jako wszystko to, co związane jest z ich przodkami. Charakterystyczne jest odwoływanie się do tradycji w sytuacjach, kiedy trzeba potwierdzić zasadność jakichś działań lub też kiedy trzeba im zaprzeczyć. Zatem Romowie wartościują rzeczywistość, wykorzystując tradycję jako narzędzie oceny. Niekiedy odwoływanie się do tradycji jest hasłowe, co może wynikać z braku wiedzy o tym, czym ona jest. Wydało mi się zasadne odwołanie się w niniejszej rozprawie do definiowania tradycji (w przypadku kultury romskiej) w sposób, jaki robili to respondenci, tzn. uznaję za tradycję wszystkie wartościowane dodatnio elementy związane z przeszłością i przodkami. Biorąc pod uwagę to, że tradycja wśród Romów przekazywana była (i właściwie nadal jest) ustnie, należy zwrócić uwagę na możliwość przekłamań. Cechą ludzkiej pamięci jest jej zawodność, zatem i to mogło (i nadal może) mieć wpływ na jakość wartości uznawanych za tradycyjne. Zapewne nie bez znaczenia były również stosunki panujące pomiędzy różnymi rodami romskimi, taborami itp., co mogło przyczynić się do zróżnicowanej oceny tych samych elementów w ramach ugrupowania Polska Roma. Współcześnie spory mogą dotyczyć małżeństw mieszanych, skalań, czy nawet długości spódnic noszonych przez kobiety.

Drugim pojęciem wykorzystywanym przeze mnie jest „grupa społeczna”. Jako grupę społeczną rozumiem zbiorowość składającą się z co najmniej dwóch osób, względnie trwałą i o określonej organizacji wewnętrznej²"¹. Osoby należące do danej grupy są połączone więzią społeczną, uznają wspólne wartości i mają poczucie odrębności od innych grup. Osoby te współdziałają ze sobą, aby osiągnąć określone cele. Rodzina jest grupą społeczną utworzoną przez osoby połączone przez małżeństwo (zawarte w różny sposób, o czym piszę dalej), pokrewieństwo lub adopcję. Członkowie tej grupy mieszkają ze sobą, wspólnie gospodarują (mają różny zakres obowiązków) oraz realizują cele związane z wychowaniem dzieci. Więk-

²¹    K. Olechnicki, E Załęcki, Słownik socjologiczny, Toruń 1997, s. 229.

²²    Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa-Poznań 1987.

²³    K. Olechnicki, P Załęcki, op. cit., s. 74.