1299076311

Wstęp. Cyganie czy Romowie? 9

się z władzami. Czasem — pisał dalej autor, ponieważ jeszcze do niedawna Cyganie byli w większości przypadków analfabetami, nie wiedzieli nawet, jakie imiona zostały im wpisane do metryk¹². Podobnie było zresztą z nazwiskami. Pobożniak stwierdził ponadto, co jest istotne dla niniejszej rozprawy, że z samej formy imion często nie można nawet wywnioskować, czy imię jest męskie czy żeńskie¹'⁵. Autor, powołując się na pochodzenie języka cygańskiego i związane z nim tradycje staro-indyjskie, stwierdził również, że charakterystyczne jest wybieranie dla dziewcząt imion pięknie brzmiących, fantazyjnych, często będących nazwami kwiatów¹⁴. Romowie potwierdzają, że mają zarówno imię cygańskie (np. Phartyca, Wiśnia), jak i kalendarzowe, ale niechętnie wyjawiają to pierwsze. Takie imiona są niekiedy używane przez środowiska nieromskie w kontaktach z Romem — są traktowane jako imię niezależnie od tego, czy jest to tzw. pseudo, tymczasowe przezwisko czy autentyczne imię.

Interesujący jest sposób nadawania takich przezwisk. Zazwyczaj wymyślają je starsi (rodzice, dziadkowie) na podstawie obserwacji cech charakteru danej osoby, która to imię ma nosić, jej usposobienia, wyglądu, fizycznego defektu czy zdarzeń z jej życia. U Romów i Manuszów francuskich imię cygańskie zazwyczaj jednak nadaje się jeszcze przed narodzinami, natomiast imię oficjalne — przy narodzinach lub podczas zgłoszenia narodzin w odpowiednim urzędzie (w merostwie). Imię oficjalne wybiera ojciec lub matka nowonarodzonego dziecka'⁰. Przezwisko może świadczyć o jakości życia, ale może być również wróżbą czy amuletem mającym spowodować pewien ciąg zdarzeń. I tak na przykład imię Dolar przyjmują Romowie z rodzin dobrze sytuowanych, ale i ci, dla któiych to imię ma być dobrą wróżbą na bliżej nieokreśloną przyszłość, ma przynieść bogactwo i dobrobyt.

Nadane imię nie jest stale i można je zmienić zgodnie z potrzebami jego właściciela lub na skutek obserwacji jego zachowania przez otoczenie. Widoczne jest inspirowanie się Romów amerykańską filmografią. Często przyjmują oni imiona bohaterów filmowych. Równie często wykorzystują imiona znanych wykonawców muzyki pop. Czasem zapożyczają je z mitologii. Dziewczętom nadaje się imiona związane z owocami, lasem, kwiatami, żywotnością, pięknem, smakiem, podkreślając w ten sposób ich naturalne waloiy — Perła, Jagoda (Mura), Malina, Wiśnia, Gruszka, Wenus, Jasmina, Pyśka, Tahmina, Kura. Imiona chłopców natomiast wskazują na nieprzeciętną urodę chłopaka (Parys), cechy charakteru (Bubuś), umiejętności (Sambo), upodobania z dzieciństwa (Siantek), fascynacje muzyczne (Rico). Nie zauważyłam, aby istniała jakaś specyfika rodowa w związku z nadawaniem dzieciom imion (przezwisk).

Polska Roma dzieli się na szereg ugrupowań określanych przez respondentów jako rody. Przynależność rodowa jest trwała, uzyskuje się ją przez urodzenie i dziedziczy po ojcu. Do takich grup rodowych możemy zaliczyć następujące grupy: Pa-

¹²    T. Pobożniak, Imiona Cyganów polskich, „Onomastica" 1956, t. 2, z. 2, s. 327.

¹³    Ibidem, s. 331.

¹⁴    Ibidem, s. 327.

¹⁵    Lesjemmes tsiganes (Cygańskie kobiety), red. A. Pitrou, Paris 1981, s. 69 (tłum., mps).