1299076296

8 Wstęp. Cyganie czy Romowie?

nazwisko nie tylko ojca, ale również matki — nawet wtedy, kiedy para rodziców ma ślub cywilny. Poza tym zawierając ślub cywilny, kobieta nie jest zobowiązana do przejęcia nazwiska swojego męża, może być odwrotnie — to mąż przejmuje nazwisko żony. Może się zdarzyć również i tak, że małżeństwo o nazwisku męża lub żony swoim wspólnym dzieciom nadaje w urzędzie nazwisko panieńskie matki lub „kawalerskie" ojca.

My Romowie nie pytamy o nazwiska, bo wtedy byśmy nie doszli skąd ten ktoś jest, z jakich

Romów. A jak on powie, z jakiego jest rodu, to wtedy wiemy jakby, co, gdzie go szukać. Wiemy skąd on jest, kim on jest. Musi powiedzieć swój ród i wtedy wszystko wiadomo ⁹.

Trudności w przyporządkowaniu poszczególnych osób do konkretnych grup rodowych czy plemiennych są powszechne i w zasadzie wydają się być oczywiste. Trudności takich nie ma badacz Rom. Każda informacja dotycząca pochodzenia czy stopnia pokrewieństwa może być obarczona błędem z kilku przyczyn. Otóż, po pierwsze, informacje dotyczące tych problemów przekazywane są ustnie, po drugie — nie są poparte dokumentami. Po trzecie — należy liczyć się z niepamięcią informatorów. Po czwarte — istnieje zagrożenie świadomego przekłamania faktów ze względu na chęć przyporządkowania siebie do grupy obdarzanej większym szacunkiem przez społeczność romską lub ze względu na chęć wprowadzenia badacza w błąd. Po piąte — określając siebie respondent ma do wyboru grupę pochodzeniową swojego ojca, swojej matki oraz grupy ich rodziców, a więc w sumie aż sześć możliwości zadeklarowania swojego pochodzenia¹⁰.

Bardzo często zamiast nazwisk i nazw rodowych używa się tzw. imion cygańskich, będących właściwie pseudonimami. Problem imion cygańskich podjął w badaniach w latach pięćdziesiątych XX wieku T. Pobożniak. W ramach prac nad językiem cygańskim dokonał między innymi analizy tychże imion, dzieląc je na rodzaje i wskazując na źródło pochodzenia¹¹. T. Pobożniak podzieli! imiona na dwie podstawowe kategorie: cygańskie i kalendarzowe. Imiona cygańskie używane są tylko wewnątrz grup, pośród swoich. Są nadawane pod wpływem różnych sytuacji i postaci z życia rodziny (rodu). Mogą charakteryzować nosiciela tego imienia i dlatego często mają charakter przydomków, które uzupełnia się imieniem ojca. Imiona niecygańskie — kalendarzowe — są związane z krajem pochodzenia czy aktualnego pobytu rodziny, dawniej były nadawane przy chrzcie, później przy rejestracji noworodka w USC.

Imiona kalendarzowe i nazwiska używane są więc w kontaktach z nie-Romami (a więc na zewnątrz), ale jak stwierdził T. Pobożniak imiona na ogól nie są Cyganom potrzebne, o ile potrafią — względnie dawniej potrafili — uniknąć zetknięcia

⁹    Wypowiedź respondenta identyfikującego się z Pachowiakami, zanotowana podczas wywiadu.

¹⁰    Przed podobnym problemem stanął W Cohn, który rozpoznawszy 26 nazw grup romskich zamieszkujących miasta Ameryki Północnej, uznał, że nikt nie może być pewien grupy, do której należy, ze względu na wiele możliwości deklaracji własnego pochodzenia i wywodzenia go od dwojga rodziców. Wskazał ponadto na swobodę identyfikacji w samej vitsa. W. Cohn, Mariage chezles Rom Nord-Ameri-cains, „Estudes Tsiganes” 1972, nr 2-3, s. 4-11.

¹¹    T. Pobożniak, Imiona Cyganów polskich, „Onomastica” 1956, t. 2, z. 2, s. 323-331; 1957, t. 3, z. 1, s. 188-192.