1299076330

10 Wstęp. Cyganie czy Romowie?

chowiaki, Berniki, Lesiaki, Bosaki, Ploniaki, Jaglany, Warmijaki — z którymi prze-prowadzo wywiady — oraz Łomżyniaki, Rapacie, Węgierki, Toniaki, Servy, Kali-szaki oraz Galicjaki (rody polskich Romów z byłej Galicji). Niezależnie od podziału na rody istnieje jeszcze jeden podział o daleko większym znaczenie dla funkcjonowania poszczególnych rodzin miejskich, chodzi mianowicie o rozróżnienie na grupy skupiające po kilka lub kilkanaście rodzin — tzw. skupiska. Podstawą skupiska jest miejsce zamieszkania, więzi pokrewieństwa i powinowactwa. Jest to szczególnie widoczne w przypadku skupisk Romów z Pabianic i Ksawerowa (Jaglanów¹⁶) i Warmijaków z Tomaszowa Mazowieckiego. Najmniejszą formą organizacji społeczności romskich jest rodzina, składająca się z małżonków, dzieci (w tym również dzieci z innych związków), dziadków, często również ze współmałżonków dzieci i ich potomków. Związki rodzinne polegające na pokrewieństwie, w odróżnieniu od powinowactwa, są stałe.

Prezentowany w książce materiał został zebrany wśród Romów należących do społeczności Polska Roma zamieszkującej Łódź, Zgierz, Konstantynów Łódzki, Pabianice, Ksawerów, Brzeziny, Kutno, Rzgów, Andrzejów oraz Tomaszów Mazowiecki. W skład grupy osób badanych weszli przedstawiciele aż dziewięciu rodów zaliczanych do Polska Roma (Pachowiaki, Berniki, Lesiaki, Bosaki, Ploniaki, Jaglany, Warmijaki, Rapacie, Galicjaki)¹⁷.

Na terenie objętym badaniami rozróżniłam trzy skupiska rozumiane jako obszar wpływów jednego autorytetu tzw. wójta łub starszego:

1.    województwo łódzkie (bez Pabianic i Ksawerowa) oraz czasowo Zamość — autorytet identyfikujący się z grupą rodową Pachowiaki,

2.    Pabianice i Ksawerów — autorytet wywodzący się z Ploniaków,

3.    Tomaszów Mazowiecki — Warmijaki¹⁸.

Z tej klasyfikacji wyłączeni są Romowie z Chaładytka Roma, którzy mają własną starszyznę i rozstrzygają spory wewnątrz własnej grupy. Uznają jednak zwierzchnictwo SzeroRoma. Natomiast wśród Polska Roma jednego decydenta rodu nie mają Galicjaki, ale również oni uznają zwierzchnictwo Szero Roma.

Wśród respondentów znalazły się również osoby identyfikujące się z Chaładytka Roma. Były to kobiety należące do tej samej rodziny, z którymi w ciągu trzech lat przeprowadzono po jednym pełnym wywiadzie. Romowie z Chaładytka Roma od wielu pokoleń mieszkają w Polsce i określają się również jako polscy Romowie (ale nie — Polska Roma) w odróżnieniu od tzw. prawdziwych rosyjskich Cyganów, którzy zamieszkują Rosję i dawne republiki ZSRR. Związki z Polska Roma nie

¹⁶    Mówiono o nich również „Szenklery”.

¹⁷    Badania, w których udział brali także studenci etnologii Uniwersytetu Łódzkiego, prowadziłam w latach 1998-2002. Ich wynikiem jest przygotowanie i obrona na Uniwersytecie Łódzkim rozprawy doktorskiej pt. „Między tradycją a rzeczywistością. Obrzędowość Romów w Łodzi i okolicach. Wizerunek mniejszości romskiej”. W Łodzi i okolicznych miastach można spotkać wszystkie, poza Romami karpackimi, wymienione wyżej polskie grupy romskie. Muszę jednak przyznać, że żaden z moich rozmówców' nie identyfikował się z Sasytka Roma. Wielu jednakże twierdziło, że Romów z Sasytka można spotkać w Łodzi, lecz nie potrafili wskazać rejonu zamieszkałego przez Sasytka Roma.

¹⁸    Skupiskiem możemy nazwać również grupy rodzinne związane pokrewieństwem i miejscem zamieszkania.