DSC06934

godzinach wieczornych. Matce zdarza się to rzadko, raczej więc ooa zajmuje się domem i dziećmi.

Spróbujmy przeanalizować sytuację dziecka w domu na podstawie wyników testu stosunków rodzinnych Anthony—Bene. Otóż z rys. 12 widać wyraźnie, że przydzielenie przez dziecko kartel z wypowiedziami pozytywnymi poszczególnym członkom rodziny i na odwrót jest niemal identyczne z przydziałem kartek

0    treści negatywnej. Spośród 18 kartek z wypowiedziami pozytywnymi matka otrzymała 7, ojciec i brat/— po 5, a 1 kartkę dziecko przekazało sobie samemu. Kartek o treści negatywnej chłopiec przysądził matce i ojcu po 6, bratu — 4, „panu Nikt" — 2. Rozkład kartek „od” członków rodziny do dziecka jest podobny. Z 16 kartek z wypowiedziami pozytywnymi chłopiec „otrzymał" od matki 8, 5 od ojca i 3 od brata. Spośród 20 kartek z wypowiedziami negatywnymi rodzice „dali" po 5

1    brat — 4. W przegródce „pana Nikt" znalazło się 6 kartek.

Liczba i rozmieszczenie kartek z wypowiedziami pozytywnymi i negatywnymi „od” i „do” dziecka pozwala przypuszczać, że wy-stępuje tu cala gama różnorodnych czynników, które przyciągają i odpychają dziecko od rodziców i od brata. Analizując kartki o treści pozytywnej i negatywnej, można wywnioskować, zeschło- j piec kocha swych rodziców i brata, ma świadomość wzajemności, pzuje su* dobrze w ich obecności, podkreśla różne pozytywne ich cechy: cierpliwość, pomoc w wykonywaniu różnych prac itp., a równocześnie ma do nich żal i czyni im wyrzuty. Na podstawie analizy kartek o treści negatywnej widać, że matka jest niecierpliwa i niepotrzebnie się denerwuje, ojciec często się sprzecza, niesłusznie stosuje karę, nie poświęca chłopcu tyle czasu, ile on potrzebuje, i często jest w złym nastroju, W stosunku do brata dziecko wysuwa pretensje o to, że się z nim kłóci, bywa w złym nastroju, psuje zabawę. Stosunki między badanym chłopcem a jego starszym bratem muszą być napięte, skoro dziecko skierowało do niego także kartkę, która mówi o chęci pozbycia się brata z domu. Obok tego jednak brat otrzymał 5 kartek o treści pozytywnej, które wskazują na istniejącą między nimi solidarność oraz podkreślają niektóre dodatnie cechy starszego brata, jak np. wesołość, umiejętność dochowania tajemnicy, pomagania innym Widać z tego, że uczucia pozytywne chłopca wobec rodziców

i brata krzyżują się wyraźnie z uczuciami negatywnymi i wyrównują Sir; nawzajem.

Interesującego, jak sądzę, materiału o wzajemnych stosunkach między dziećmi i rodzicami w prezentowanej tu rodzinie dostarcza wychowawczyni klasy. Stwierdza ona m. in.: „Rodzina B. nie jest-jednolita i zwarta. Powierzchownie wszystko jest w porządku, widać także duże zainteresowanie matki szkołą i pracą chłopca. ObokJtego jednak mą tka. żaliła się, że mąż jej nie pomaga w wychowaniu dzieci i mało się interesuje domem. Wobec dzieci jest niecierpliwy, niesprawiedliwy i ma skłonności do wymierzania kąry^Są przypadki, że rodzice kłócą się w obecności dzieci. Muszę dodać, że to nie jest zła rodzina, dziecko jest zawsze zadbane, uczy się dobrze i nie dostrzegam zaburzeń w jego rozwoju". Z* innego “źródła informacji, tzn. z wywiadu z matką, wynika ponadto, źe rodzice „podzielili się” dziećmi.

Wzajemny stosunek między dziećmi określono następująco: „często się biją, ale kochają się bardzo”, „gdy są daleko od siebie, tęsknią za sobą”. Tak więc widać, iż stosunki między dziećmi nie są ani dobre, ani złe, ale umiarkowane: obok złości występuje życzliwość, obok odrzucenia — miłość. Uformowanie się tego typu relacji między dziećmi pozostaje w ścisłym związku z ogólnymi stosunkami między rodzicami i stanowi ich odzwierciedlenie.

Z rodzin 370 badanych dzieci do typu stosunków abiwalen-tnych zaliczono 181, co stanowi 48,9%. Jest to więc najliczniejsza grupa spośród trzech badanych typów stosunków wewnątrzro-dzinnych.

^Trzeci i zarazem ostatni typ stosunków międzyosobowych w rodzinie, które określamy jako negatywne, źle, zaburzone" — zilustruje wykres (rys. 13) skonstruowany na podstawie wyników badań testowych w rodzinie dziewczynki J. Ch. (wiek dziecka 7;3).

Rodzina dziecka składa się z rodziców, młodszej siostry (lat 5) 1 starszej siostry (lat 10). Oboje rodzice są pracownikami umysłowymi w instytucjach państwowych. Sytuacja materialna rodziny jest stosunkowo trudna, bo zarobki nie są zbyt wysokie, a potrzeby materialne duże. Ojciec «tara się dorabiać w godzinach wolnych od pracy. Warunki mieszkaniowe są dobre.

Dziewczynka jest fizycznie dobrze rozwinięta, a jej ogólny