DSC07008

4$ Stanisław Kawula

wpływ na kształtowanie się postaw, aspiracji i planów życiowych, systemów wartości, osobowości ludzkich. Różne podejścia metodologiczne w analizowaniu rodziny jako grupy i instytucji mogą prowadzić równocześnie do odmiennych efektów badawczych oraz rozmaitych konsekwencji praktycznych. Rodzina^wypełnia bowiem różne zadania nie tylko wobec swych członków* ale i wobec społeczeństwa. Każda rodzina tworzy zazwyczaj własną mikrostrukturę, przy czym nie tylko przekazuje ona wartości kulturowe z pokolenia na pokolenie, nie tylko „filtruje" wartości prezentowane przez środki masowego przekazu czy przez środowiska pozarodzinne, ale tworzy też nowe systemy wartości małżeństwa i rodziny, a także realizuje własny styl stosunków i współżycia wewnętrznego. W rodzinie tworzą się na ogół określone style konsumpcji, kariery, awansu społecznego, oświatowego, kulturalnego i zawodowego^ Zjawiskom tym towarzyszy zawsze wpływ tradycji, obyczaju 4 kultury regionalnej. Stąd też w różnych warunkach społeczno-kulturalnych zaznaczają się zróżnicowania pod tym względem (J. Komorowska, 1978;

L Dyczewski. 1994).

Sądzi się jednak jeszcze dość często, iż funkcje spełniane przez rodzinę stanowią wyłącznie prywatną sferę działalności tej grupy społecznej i są wyłączną podstawą jej struktury i więzi wewnątrzrodzinnej. Jest to z pewnością stanowisko zacieśniające główny sens oddziaływań opiekuńczo-wychowawczych i kulturalnych tej grupy społecznej, gdyż nie ukazuje ono związków jej funkcjonowania z układem ról społecznych poszczególnych członków pełnionych poza rodziną, a także więzi łączących rodzinę ze społeczeństwem(_Na wet potoczne obserwacje jnzekonują nas o bardzo żywych i obustronnych powiązaniach poszczególnych funkcji rodziny z życiem publicznym i społecznym. Okazuje się bowiem, iż rodzina jest szczególnie „czułym” środowiskiem życia, w którym odzwierciedlają się szersze procesy społeczne, i to zarówno różne stany napięć i konfliktów, jak również przejawy powodzenia w życiu poszczególnych ludzi i ich sukcesy. Jeśli u nas materialne i społeczne zabezpieczenie rodziny wiąże się ściśle z ogólną strategią rozwoju kraju i określoną polityką społeczną, nasze przyzwyczajenia mentalne oznaczają w praktyce przejęcie przez państwo stymulującej roli w zakresie ochrony i wspierania rodziny w pełnieniu jej podstawowych funkcji. Natomiast ogół rodzin żyjących w rozwiniętym kapitalizmie żyje nadal niejako „na własny rachunek”, zaś ichjiiewiclka częśćjydlega jedynie wspomaganiu o charakterze charytatywnym— Natomiast tw większości tych rodzin przyjęty jest schemat, polegający na tym, że ' rodzina inwestuje swe dobra w kształcenie dzieci, w przygotowanie ich do zawodu, a młodzi ludzie polem wzbogacają i kumulują dobra, a następnie jako ludzie dojrzali mogą je w spokoju konsumować.

Szczególnie jakość i poziom spełniania funkcji kulturalnej i opiekuńczo^>vy-chowawczej rodzin wywiera silny wpływ na rozwój i wzrost aspiracji życiowych

dzieci, na ich sukces i niepowodzenia edukacyjne, na wybór zawodu i drogi kształcenia, wreszcie wyznaczają warunki ich startu społeczno-zawodowego. Ważne w tym względzie okazują się pierwsze lata życia dziecka (znana teza psychologii podświadomości), chociaż wpływ rodziny na rozwój osobowości dzieci jest nadal silny w okresie, gdy uczęszczają do szkoły podstawowej. Potem coraz większe znaczenie mają kontakty z rówieśnikami i instytucjami oraz kręgami pararodzinnymi. Ogólne, hipotetyczne prawidłowości w tym względzie ilustruje schemat nr 3.

Schemat 3. Oddziaływanie rodziny, grup rówieśniczych i instytucji na rozwój i wychowanie jednostki w poszczególnych okresach życia

■ rodzina

- grupy rówieśnicze

-instytucje pozarodzinne

2. Rodzina jako grupa pierwotna a wychowanie

Jeśli przyjmiemy, iż rozwój i wychowanie człowieka dokonuje się m.in. poprzez oddziaływanie warunków środowiska, to - posługując się terminem J. Pietera - rodzina jest jednym z najważniejszych kręgów środowiskowych każdej jednostki. Jest to najbliższy człowiekowi krąg środowiskowy, a zarazem najwcześniej mu dostępny i oddziałujący na niego. Środowisko rodzinne jest więc przede wszystkim