DSC07074 (3)

rodziny. Owa identyczność rodziny tworzy jedność uczuć, myśli i działania oru stanowi trwałą podstawę do rozwoju zdrowej rodziny.

-*—• Rodzice są dla dziecka pierwszymi dawcami wszelkich uczuć. Sposób, w jaki przejawiają miłość względem siebie oraz względem dzieci, jest bardzo ważny w kształtowaniu emocjonalnej atmosfery w rodzinie. Jeśli rodzice kochają się nawzajem, dziecko kocha oboje rodziców, jeśli rodzice się kłócą lub nienawidzą, dziecko zmuszone jest „opowiedzieć” się za jednym z rodziców, a drugie z nich odrzucić. Jest to sytuacja przeżywana przez dziecko bardzo ciężko, ponieważ musi ono przygotować się na utratę miłości tego spośród rodziców', które odrzuca.

Stwierdziliśmy, że w rodzinie istnieją różne systemy uczuciowych powiązań i systemy wzajemnego społecznego oddziaływania utworzone przez poszczególnych jej członków', z których każdy ma pewien wpływ na rozwój osobowości i zachowanie się pozostałych. Liczbę systemów można uchwycić za pomocą formuły matematycznej. Na przykład J. Bossard zaproponował następujący wzór:

y*—y

gdzie x — liczba systemów wzajemnego oddziaływania, y j== liczba osób).

Łatwo ustalić, że gdy rodzina liczy np. trzy osoby, istnieją w niej trzy systemy wzajemnych oddziaływań, gdy w rodzinie są cztery osoby — liczba systemów wzajemnych powiązań wzrasta do sześciu, a gdy jest pięć osób — aż do dziesięciu (Bossard, 1953, s. 117).

Niezwykle doniosłe znaczenie dla wewnętrznej organizacji małżeństwa i rodziny oraz rozwoju wielu stron osobowości dzieci mają wzajemne stosunki między małżonkami. Duże zasługi, jeśli chodzi o badanie nad integracją małżeńską, położył B. Farbcr (1957). Jego zdaniem, w pojęciu integracji małżeńskiej zawierają się dwa postulowane jej aspekty: jeden to integracja celów, przez którą rozumiemy jednakowe pojmowanie wartości przez członków rodziny i przyjmowanie przez nich tej samej hierarchii wartości; drugi stanowi integracja środków, za pomocą których osiąga się cele. Integracja rodziny przy spełnieniu obu tych postulatów jest określana m. in. przez zakres zgodności członków co do pojmowania ról poszczególnych osób w rodzinie i co do poglądu na pojęcie wartości rodziny. Brak owej integracji wywołuje napięcie i stanowi podstawę zmiany percepcji każdego członka rodziny przez poszczególnych pozostałych jej członków. B. Farber opracował wykaz wskaźników tego, czy życie małżeńskie i rodzinne danej jednostki jest udane. Oto najważniejsze pozycje tego wykazu: a) przystosowanie się małżonków do swych ról małżeńskich i rodzicielskich; b) poczucie przynależności do rodziny u każdego z jej członków' i wspólne odpowiadanie za jej losy; c) zabezpieczenie materialne, czyli pewność, że rodzina zdolna jest utrzymać się, a jej sytuacja materialna będzie się stale polepszała; d) role społeczne małżonków; e) zdrowe i szczęśliwe dzieci; f) stale wzrastająca zdolność członków

rodziny do rozumienia innych ludzi, a także zdolność przyjęcia odpowiedzia-ności za rozwój rodziny i za kształt życia rodzinnego; g) zadowolenie członków rodziny ze współżycia ze sobą.

Oprócz powyższego wykazu, zwanego także „indeksem zgody” małżeńskiej, został opracowany „indeks napięć” i oba te wykazy łącznie stanowiły listę standardów, określających wzorzec małżeństwa i rodziny. Wykorzystano ją w licznych badaniach własnych tego autora i w pracach innych badaczy. W ostatecznym podsumowaniu licznych badań stwierdzono m. in., że integracja małżeńska osiąga stopień wprost proporcjonalny do stopnia aprobowania przez męża socjalno-emocjonalnych celów rodziny oraz stopnia identyfikacji pomiędzy mężem i żoną. Ponadto stwierdzono, że kobiety przywiązują więcej wagi do socjalno-emocjonalnych aspektów integracji niż mężczyźni.

Problem integracji małżeńskiej był przedmiotem wielu badań. Stosowano też różne, bardziej doskonałe od wspomnianych wyżej instrumenty pomiaru. Na przykład określany potocznie jako burgessowski wykaz wskaźników przystosowania małżeńskiego (tzw. indeks szczęścia w małżeństwie) objął pięć podstawowych warunków składających się na dobre przystosowanie się w małżeństwie. Są to: L) zgodność w kwestiach zasadniczych, 2) wspólne zainteresowania, 3) łatwość okazywania miłości, 4) zdolność powstrzymania się od roszczenia pretensji oraz 5) wolność od cech neurotycznych².

Zagadnienie' przystosowania małżeńskiego w powyższych badaniach zyskało interesujące naświetlenie, ale Farber rozpatruje je w nich jako sprawę oddzielną. Nie uwzględnia się tam natomiast związku pożycia rodziców z przystosowaniem dzieci. Próbę taką podjął B. Farber (1962) w innym swoim badaniu, przeprowadzonym wśród 374 rodzin, w których znajdowało się co najmniej jedno dzifecko opóźnione w rozwoju. Jak wskazują te badania, w rodzinach, które cechuje wysoki stopień integracji, następuje przenoszenie dobrego odnoszenia się do siebie małżonków na wzajemne stosunki między rodzicami i dziećmi ¹. W tym wypadku matka wpływa szczególnie łagodząco na zmniejszenie się napięć między ojcem a córką, ojciec zaś oddziałuje korzystnie na stosunki między matką i synem. Zgodność małżonków w poglądach na wartości moralne i normy postępowania stanowi ważny warunek przekazywania dzieciom odnośnych postaw względem tych wartości i norm, szczególnie dotyczy to syna. Stwierdzono także, że sposób precyzowania przez dzieci stosunków w rodzinie jest bardziej wynikiem wzajemnego stanu stosunku rodziców do siebie niż aktualnego poziomu uczuć rodziców względem dzieci. W-małżeństwach charakteryzujących się wysokim stopniem mte-

133

1

.Mamy tu na myśli skalę Burgessa — Cottrella — Walii na. Porównaj też Skalę Zainteresowali Rodzinnych (C. Kirkpatrick, Factors in marital adjustment, „American Journal of Sociology” 1937,

\ nr 2. s. 270-283).

1¹ Pojęcie integracji obejmiye zgodę i zrozumienie między małżonkami oraz scalanie sposobów działania i wspólną koordynację w podejmowaniu obowiązków domowych. Stopień skoordynowania ról małżeńskich określony jest negatywnie jako „napięcie" w systemie owych działań.