DSC07075 (3)

gnqi powyższy model występuje w sposób naturalny, natomiast przy niskim poziomie integracji prawidłowość ta ulega zaburzeniu. Wytwarza się w tym wypadku model matki niezadowolonej ze swego małżeństwa oraz kształtuje się postawa odrzucająca dziecko. Ponadto matka taka przekazuje swym dzieciom, a szczególnie synom, negatywny obraz ojca, co nie jest korzystne dla ich społecznego rozwoju z uwagi na to, że — jak mamy podstawę sądzić — każde z rodziców stanowi wzór (model) postępowania dla dziecka tej samej płci li

Interesujące ze względu na metodę i wyniki badania przeprowadzili D. Kimmel i F. van der Veen (1974) wśród 149 mężatek i 157 mężów mających jedno dziecko w okresie szkolnym. Informacje zbierane za pomocą m. in. kwestionariusza małżeńskiego przystosowania (Locke Marital Adju-stment Questionnaire — 1951), który obejmował 23 pytania dotyczące różnych spraw życia małżeńskiego i- rodzinnego (wymagające określenia stosunku uczuciowego do partnera, demonstrowania uczuć, oceny postępowania współmażonka, zrozumienia wewnętrznych konfliktów małżonków itp.). W wyniku badania stwierdzono m. in. że zgodność charakterów i dobór seksualny małżonków stanowią najważniejsze wskaźniki przystosowania małżeńskiego. Jest również interesujące, że małżeńskie szczęście jest — w niektórych wypadkach — inaczej widziane przez mężów, a inaczej przez żony. Mężowie podkreślają rolę koncepcji życia rodzinnego, wspólnych poglądów na życie jako czynnika warunkującego integrację małżeńską, żony zaś większą wagę przywiązują do usposobienia, uczucia i kwestii materialnych (por. Mussen, 1970, s. 416).

Powyższe rozważania prowadzą nas do zarysowania systemu wzajemnych powiązań między rodzicami a dziećmi. Zachowanie matki czy ojca w domu i ich stosunek do dzieci nie mają charakteru przypadkowego, ale stanowią ciąg zazębiających się z sobą działań. Muszą one też być rozpatrywane jako wyrażanie nie tylko doświadczenia indywidualnego, ale także całokształtu doświadczeń międzyosobowych charakteryzujących grupę rodzinną.

Najwięcej miejsca w badaniach, jak dotąd, poświęcono systemowi wzajemnych powiązań między matką i dzieckiem. Wynika to z przekonania, że stosunki te są najważniejsze dla rozwoju dzieci. Istotną treścią owego związku jest miłość matki do dziecka, która wytwarza poczucie bezpieczeństwa i pewność emocjonalną, jakie spływają na dziecko ze strony matki.

Wpływjmatki na dziecko zaczyna działać jeszcze przed jego urodzeniem. Matka chce lub nie chce przyjścia dżieckama świaTi zachowuje się w odpowiadający temu jej nastawieniu sposób: np. dba lub nie dba o przestrzeganie zasad higieny, diety, odpoczynku. Wszystko to rzutuje na przygotowanie organizmu dziecka do samoistnego, z chwilą urodzenia, bytowania.

Już w bardzo wczesnym okresie życia dziecko ma pierwsze przeżycia

⁴ Szersze rozwinięcie tego tematu •— por. Rembowski Rodzim w świelle psychologii! Warszawa 1978, WS»P.

emocjonalne i w tym to okresie powstaje u niego poczucie pewności lub niepewności siebie. Określenie „dobra matka” odnosimy jedynie do tych matek, które nie tylko dbają o terminowe i punktualne karmienie niemowlęcia, ale i okazują mu swą czułość fizyczną przez odpowiednie gesty, przemawianie do niego, dostarczanie mu w ten i podobny sposób niezbędnych dla jego rozwoju bodźców fizycznych i psychicznych — oczywiście, przy zapewnieniu mu podstawowych warunków utrzymania się przy życiu, a więc: ochranianiu go od chłodu, dbałości o dobre i wygodne miejsce do snu, zmianie zmoczonego ubrania, stosowaniu kąpieli dziecka i innych zabiegów toaletowych itd.

W miarę rozwoju dziecko potrzebuje coraz różnorodniejszych form opieki i troskliwości, szczególnie ze strony matki. Pojawiają się też pierwsze rozczarowania, gniew i lęk. Uczucia te nasilają się odpowiednio do zwiększania się zakresu trudności życiowych dziecka. Toteż i później, kiedy dziecko chodzi już do przedszkola, szkoły, musi ono mieć dom, do którego przynależy i do którego może zawsze powrócić i mieć pewność, że będzie w nim pożądane i w pełni akceptowane.

Poczucie emocjonalnej stabilności rozwija się i rozbudowuje w dziecku tym szybciej i pełniej, im pewniejsze jest ono zaspokajania przez najbliższe otoczenie wszystkich jego potrzeb. Dobra matka to matka poświęcająca dziecku uwagę i własny czas -— spędzająca go z nim na wspólnych zabawach i zajęciach. Dobra matka to taka, która okazuje dziecku, że je lubi, że się nim interesuje i że bierze udział w jego sprawach. Jest pełna zadowolenia, a nieraz wręcz dumna z tego, że posiada dziecko, i chętnie ujawnia te uczucia w kręgu rodzinnym, przed innymi, wśród znajomych. Kiedy dziecko jest starsze, dobra matka traktuje je niejako małe, bezradne dziecko, ale jako indywiduum odpowiedzialne za siebie, we właściwej mu mierze rozwinięte moralnie i społecznie, zdolne do działań.

Każda matka chce uszczęśliwić swoje dziecko, ale w drodze do tego celu najczęściej stosuje sposoby, które uważa za słuszne na podstawie swego doświadczenia, a nie zawsze liczy się z doświadczeniami dziecka. Dzieci uczą się pewnych sposobów działania właściwych danej rodzinie, ponieważ są jej członkami. Widzą gotowe wzory zachowania i, chcąc nie chcąc, naśladują je. Dziecko w pełni akceptowane przez matkę łatwo uczy się tych wzorów. Można jedynie ubolewać, że matki niekiedy nie dorastają do wysokości swego zadania, wobec czego nie mogą się spodziewać, aby ich dzieci mogły osiągnąć więcej niż one same.

Związek matki z dzieckiem jest wielostronny i bogaty w treść i znamienny w swych skutkach. Matka jest najważniejszą osobą nie tylko w życiu małego dziecka, ale także w życiu dzieci dorosłych. Wracamy często do języka matki, jej obyczajów i postępowania względem nas, gdy byliśmy mali. Niektórzy z nas potrzebują matki przez całe życie. Podobno są mężczyźni, którzy żenią się, aby zdobyć raczej nową matkę niż żonę.

Wiedza o wzajemnych oddziaływaniach — interakcjach — matki i dziecka wzbogaciła się w ostatnich latach dzięki prowadzonym systematycznie bada-