DSC07108 (4)

Jednym z podstawowych zadań rodziny jest zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków wzrostu i rozwoju. Szczególnej wagi nabiera ono w stosunku do małych dzieci ze względu na ich całkowitą zależność od świata dorosłych, jak również ze względu na znaczenie tego okresu dla późniejszego rozwoju fizycznego i psychicznego, w tym także poznawczego, uczuciowego •i społecznego człowieka (Ziemska, 1977, s. 116 i nast.). Współcześnie panuje ppgląd, że od wczesnego dzieciństwa fizyczny, poznawczy i emocjonalno-społeczny rozwój dziecka jest w wielkim stopniu funkcją poczynań socjaliza-cyjnych rodziców. Przejawy energii dziecka, chęć badania i opanowania najbliższego otoczenia, jego samokontrola i kontakty społeczne są uwarunkowane nie tylko genetyczną strukturą, ale i rodzajem kontaktu z rodzicami oraz stylem wychowawczym przez nich wprowadzanym. Możliwości poznawcze dziecka mogą być w pełni rozwijane przy pomocy bogatego w treść środowiska albo hamowane nieodpowiednimi czy rzadkimi stymulacjami.

Od swych rodziców małe dziecko uczy się myśleć, mówić, kontrolować i opanowywać swoje reakcje, a także wywierać wpływ na innych ludzi. Dzięki wzorom osobowym, które stanowią dla dziecka rodzice, uczy się ono, jak odnosić się do innych, kogo lubić, a kogo unikać, z kim się. mniej lub bardziej liczyć, jak należy wyrażać swoją sympatię i antypatię, kiedy zaś powstrzymywać swoje reakcje.

—y* /fjRodzina zatem poprzez zamierzone oddziaływania opiekuńcze i wychowawcze, a także przez nie zamierzony wpływ, wynikający ze wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami, oraz przez wzory osobowe rodziców przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju, dziecka^ Dzięki tym oddziaływaniom przygotowuje je do samodzielnego życia w społeczeństwie, które podejmie ono w przyszłości jako człowiek dorosły. Równocześnie rodzina przekazuję dziecku wartości, normy, wzory zachowań i obyczaje kulturowe społeczeństwa, do którego przynależy^przekazuje zatem — zazwyczaj nie zdając sobie z tego sprawy — znajomość społeczeństwa, którego dziecko staje się członkiem. Dziecko, przyswajając sobie umiejętność reagowania na zakazy i nakazy rodziców, rozwija pierwsze powściągi i zdobywa początki kierowania swoim działaniem. Ucząc się postępować według norm społecznych, zaczyna je już od wieku przedszkolnego intemalizować i tworzyć własny ośrodek dyspozycyjny dla swego postępowania. Zaczyna powoli budować własny świat wartości. W tym wielostronnym rozwoju dorośli mogą wydatnie pomóc dziecku swym przykładem oraz umiejętnym z nim postępowaniem. Mogą też utrudniać lub hamować rozwój, bądź wpływać niezamierzenic na jego dewiację, na kształtowanie się osobowości o cechach patologicznych.

Na przebieg socjalizacji początkowej oddziałują różne cechy struktury rodziny oraz pełnione przez nią funkcje. W okresie socjalizacji początkowej rodzice i niesamodzielne dzieci żyją razem, grupa rodzinna jest najbardziej zwarta, a nasilenie wzajemnych oddziaływań osiąga najwyższy stopień. Dla przebiegu socjalizacji dziecka nie jest obojętne, czy jest to rodzina mała,

dwupokoleniowa, składająca się z rodziców i dzieci, czy trójpokoleniowa, z udziałem babci i dziadka; nie jest też wszystko jedno, jakie dane dziecko ma rodzeństwo tak co do liczby, jak i co do płci (inna jest sytuacja samych chłopców czy samych dziewcząt, jednej dziewczynki wśród chłopców, czy przeciwnie —- chłopca wśród dziewczynek itp.) oraz rozpiętość wieku dzieci (a więc czy odstępy wieku między dziećmi są małe czy duże). Podobnie istotną sprawą-dla struktury rodziny i wzrastającego w niej dziecka jest wiek rodziców i to w relacji względem siebie (czy są oni w zbliżonym wieku, czy różnica wieku jest znaczna i kto jest starszy, matka czy ojciec), a także względem dzieci (czy rodzice są młodzi, czy też starsi w chwili rodzicielstwa biologicznego względnie adopcji) oraz czy w rodzinie znajdują się inne osoby z szerszej rodziny, czy też spoza rodziny. Nie bez znaczenia pozostaje też kwestia, w jakim otoczeniu się dziecko chowa: miejskim czy wiejskim, i kim są jego rodzice^ A zatem interesujące ze względu na socjalizację młodego pokolenia jest zagadnienie, jaką mamy współczesną rodzinę polską.

RODZINA W SPOŁECZEŃSTWIE POLSKIM

W naszym kraju życie w rodzinie jest powszechnie przyjętym sposobem życia, czego dobitnym potwierdzeniem jest fakt, że w związku małżeńskim pozostaje około 90% kobiet i 85% mężczyzn w wieku 30-39 lat (Piotrowski 1975). Posiadanie rodziny, jej założenie stanowi w naszym społeczeństwie jedną z wartości naczelnych obok pracy zawodowej, na co wskazują różne badania, między innymi nad wartościami uznawanymi przez młodzież, prowadzone na blisko dwutysięcznych próbach ogólnopolskich w latach siedemdziesiątych przez B. Gołębiowskiego (1976) oraz przez K. Kicińskiego i J. Kurczewskiego (1976). Uzyskane wyniki tych ostatnich badań wykazały, że młodzi ludzie w wiekuj6^29 lat za wartości nadające życiu sens uznają przede wszystkim szczęście: rodzinne, poczucie, że żyje się dla dobra nąjhliższych, własnych dzigoi. Równocześnie wymieniając zdarzenia, których chcieliby oni w życiu uniknąć, na drugim miejscu po utracie zdrowia stawiali źle ułożone życie rodzinne: nieudane małżeństwo czy rozbicie rodziny. Życie rodzinne stanowi więc wartość uznaną i pożądaną przez młodzież. Należy przypuszczać, że młodych ludzi pociąga w życiu rodzinnym wymiana takich uczuć jak miłość i przyjaźń, wzajemne zrozumienie, podtrzymywanie się w trudnych sytuacjach życiowych oraz posiadanie i wychowywanie dzieci.

Omówione wyniki badań są zbieżne z danymi demograficznymi. Młodzi ludzie stosunkowo wcześnie zakładają rodzinę, mianowicie największa liczba nowożeńców wśród kobiet i mężczyzn, obliczana na 1000 ludności danej płci i wieku, przypada na wiek między 20 a 24 r. życia (Kobieta w Polsce_t 1975). Jest to zresztą ważki okres w życiu młodych ludzi, ponieważ w tym czasie na ogół podejmują oni również pracę zawodową. Trzecim ważnym wydarzeniem, przypadającym często na ten okres, jest urodzenie się dziecka, większość kobiet bowiem rodzi swe pierwsze dziecko w wieku do 25 lat. Następuje więc

231