DSC07111 (3)

Wiele gałęzi przemysłu spożywczego, odzieżowego i innych wytwarza te produkty, które dawniej były wytwarzane w obrębie rodziny. Pewne zadania, wypełniane poprzednio przez rodzinę, są zatem odbierane czy ograniczane od zewnątrz, gdyż przejmują je wyspecjalizowane instytucje, których działalność ma charakter masowy.

Po drugie — rodzina w wyniku zaistniałych przemian społecznych (np. z powodu wzrostu zatrudnienia kobiet poza domem) nie jest w stanie wykonywać? swych zadań w dotychczasowym zakresie i musi je ograniczać. Wzrasta więc potrzeba rozwoju pewnych instytucji służebnych niejako wobec rodziny, świadczących różnego rodzaju usługi na rzecz rodziny, jak pralnie, stołówki, bary szybkiej obsługi czy garmażerie, względnie domy opieki dla przewlekle chorych, niedołężnych, niedorozwiniętych umysłowo itp., którym rodzina współczesna nie jest w stanie zabezpieczyć opieki. W tych wypadkach ograni-* czanie następuje od wewnątrz, gdyż rodzina nie może • sprostać tym zadaniom.

Zastanówmy się obecnie, jakie główne tendencje zmian obserwujemy w funkcjach rodziny i w jaki sposób wpływają one na socjalizację dzieci?

Funkcja prokreacyjna

Rodzina jako jedyna grupa społeczna rozszerzająca się dzięki procesom biologicznym na zasadzie tej swojejttfunkcji prokreacyjnej przyczynia się do reprodlikcji-spoiec.zęństwa: Małżeństwo jest tą instytucją, która ma akceptację społeczną dla współżycia płciowego, pełniącą zarówno funkcję prokreacyjną, jak i funkcję zaspokajania potrzeb seksualnych małżonków. Od połowy lat pięćdziesiątych coraz szersze zastosowanie znajduje regulacja urodzin, która umożliwia oddzielenie funkcji gralyfikowania indywidualnych potrzeb seksualnych od funkcji prokreacyjnej i nadanie tej pierwszej autonomicznego charakteru. Dokładniejsze poznanie fizjologii organizmu mężczyzny i kobiety i opracowania na tej podstawie odpowiednich metod postępowania pozwala w pewnej mierze na zaspokajanie przez nich potrzeb seksualnych bez naturalnego jego następstwa, o jakim decydują prawa rozrodczości. Staje się zatem możliwa realizacja idei świadomego macierzyństwa i ojcowstwa — pod warunkiem, że nowoczesne metody zapobiegania poczęciu nowego życia będą dostatecznie w społeczeństwie znane.

Zaistniałe po II wojnie światowej zmiany funkcji prokreacyjnej dotyczą przede wszystkim zmian modelu dzietności, gdyż z rodziny średniodzietnej rodzina polska przekształciła się w małodziętoą .w. miastach i staje się taką powoli na_wsiącji».

Jeszcze przed pierwszą wojną światową rodziny były wielodzietne, a przeciętna mężatka rodziła wówczas około dziewięciorga dzieci, z których nie wszystkie jednak wyrastały, ponieważ śmiertelność niemowląt i starszych dzieci była bardzo wysoka. W okresie międzywojennym nastąpiło wyraźne przejście od wielodzietności do średniodzietności, a po-zakończeniu II wojny światowej taka struktura rodziny była w miastach już ustabilizowana. Obecnie, po przeszło trzydziestu latach, dla miast charakterystyczna jest rodzina mało-dzietna, natomiast na wsiach występuje tendencja przekształcania się rodziny ze średniodżićtncj w małodzietną.

Przejście od średniodzietności do małodzietności w miastach wiązało się ze wzrostem wykształcenia i aktywności zawodowej kobiet, które z trudem decydowały się na posiadanie kilkorga dzieci, natomiast na ogół planowały urodzenie jednego albo dwojga dzieci. Przemiany te, a także duża liczba małżeństw bezdzietnych powodują, że w Polsce wystąpiło zjawisko określane przez demografów jako reprodukcja prosta^Z. Smoliński, 1974, s. 12-14).

Na marginesie należałoby zaznaczyć, że liczy się nic tylko liczba obywateli, ale i ich „jakość”. W obecnej sytuacji demograficznej przed instytucjami służby zdrowia, oświaty i wychowania oraz innymi instytucjami wspomagającymi rodzinę stają problemy zintensyfikowania dbałości o warunki zapewniające optymalny poziom rozwoju umysłowego i emocjonalno-społecznego dzieci, pełny i wszechstronny rozwój każdego członka społeczeństwa, a także najlepszy stan jego zdrowia psychicznego.

Zmniejszenie się dzietności rodziny rzutuje na proces socjalizacji wzrastających w niqj dzieci, bo przecież inne warunki w tym zakresie stwarza rodzina wielodzietna, inne. natomiast małodzietna czy jednodzietna. Liczba dzieci w rodzinie wpływa na wzory interakcji i stosunki między członkami rodziny. W małej grupie ma miejsce stała wymiana emocjonalna: doznawanie i obdarzanie uczuciami, przy czym każda osoba jest świadoma poglądów i uczuć innych. Decyzje podejmowane są nieformalnie. Wzrost liczby członków rodziny powoduje wzrost centralizacji w kierowaniu i wzrost szczegółowych ustaleń w zakresie obowiązków i odpowiedzialności związanych z realizacją zadań. Wielkość rodziny wpływa więc na wyższy lub niższy stopień organizacji i kierownictwa- (Bossard, Boli 1956). W rodzinach wielodzietnych obserwuje się lepszą współpracę i większą zdolność. dostosowywania się u dzieci.

Dla organizacji życia rodzinnego nie jest obojętne, czy dzieci w rodzinie wielodzietnej są w podobnym wieku, czy też rozpiętość wieku jest znaczna. Gdy dzieci są w podobnym wieku, rodzice, a szczególnie matka, są bardziej obciążeni. Istnieje wówczas większy chaos w interakcjach, a zorganizowanie zespołowego działania wymaga również od rodziców wzmożonego wysiłku. Gdy dzieci są w różnym wieku, występuje zwykle większa specjalizacja w rolach i zadaniach, która z kolei sprzyja ustaleniu się pozycji i wzajemnych zależności wśród rodzeństwa; często np. starsze dzieci przejmują opiekę i kontrolę nad młodszymi. Różna jest też pozycja dziecka najstarszego, zorientowanego bardziej na świat wartości rodziców i identyfikację z nimi, od pozycji dziecka średniego, zorientowanego bardziej na wzory i normy grupy rówieśniczej. Najmłodsze dziecko bywa często uprzywilejowane, traktowane tak, jakby było młodsze, niż jest ono w rzeczywistości.

W rodzinie wielodzietnej silniej zaznacza się wpływ autorytetu i kontroli w stosunkach międzyosobowych (Elder, Bowerman, 1963), rodzice rzadziej

237