DSC07115 (4)

resom wielkiej własności ziemskiej (np. krakowski Czas) podawały te wiadomości przez cały XIX fc a nawet i początek XX.

Mniej więcej od połowy XVIII w. wychodziły w Polsce corocznie i to nie w jednej redakcji, wydawane przez osoby prywatne, kalendarzyki po.-lityczne. Obok innych wiadomości przynosiły one również wykazy aktualnych senatorów, dygnitarzy, urzędników dworskich,- ziemskich, grodzkich, a także spisy posłów sejmowych i deputatów na trybunały z całego kraju. Kalendarzyki te to źródło pierwszorzędne dla skompletowania pocztu urzędników tego okresu.

Do grupy prywatnych zapisek genealogicznych zaliczyć jeszcze trzeba źródła, czasem o niemałej wartości, którą należy jednak umiejętnie wyłuskiwać z niewdzięcznej skorupy. Mamy tu na myśli druki panegiryczne ogłaszane z racji uroczystości weselnych, pogrzebowych, wjazdów na urzędy, etc. Przeznaczeniem ich było schlebianie próżności możnych, schlebianie w sposób jak najbardziej przesadny i często zgoła niesmaczny. Wywodzenie antenatów osób, którym poświęcano panegiryk, od Rzymian lub wręcz od bohaterów mitologicznych nie należało do rzadkości. Ale o stosunkach rodzinnych pokoleń żyjących autorzy siłą rzeczy musieli mieć informacje wierne i możliwie dokładne. Jeśli więc wyliczają najbliższych krewnych opłakujących zmarłego, to bądźmy pewni, iż nie pomylą stopni ich pokrewieństwa. Dostarczają też panegiryki cennych informacji chronologicznych, których czasem próżno byśmy szukali gdzie indziej. Bibliografia Estreichera w swej części poświęconej drukom przedrozbiorowym jest tu nieocenionym informatorem, zwłaszcza że panegiryki odznaczające się szczególnie bogatą treścią genealogiczną są tam specjalnie zaznaczone.

W stuleciu XIX. forma panegiryku uległa zmianie. Wychodziły jeszcze czasem osobne druczki poświęcane zmarłym, ale rodzajem najpowszechniejszym stał się nekrolog dziennikarski, niewiele różniący się przesadą od panegiryków doby poprzedniej, ale jak i one przynoszący wartościowy materiał genealogiczny, zwłaszcza jeśli chodzi o daty. Zawiadomienia o zgonach podawane do gazet w formie ogłoszeń ⁶⁷, klepsydry rozklejane na murach kościołów⁵⁸, rozsyłane znajomym zawiadomienia o ślubach, narodzinach i zgonach, wszystko to są również prywatne zapiski genealogiczne o charakterze źródła.

Wypada tu wspomnieć o jeszcze jednej grupie źródeł, a mianowicie o kronikach. Wartość dla badań genealogicznych będą miały przede wszystkim te spośród nich, które dotyczą wydarzeń współczesnych autorowi i charakterem swym zbliżają się do pamiętnika. Zawarte tam wiadomości były czerpane w znacznie większym stopniu z tego, co kronikarz sam widział lub słyszał od naocznych świadków, niż z tego, co wziął ze źródeł pisanych. Dostarcza nieco szczegółów genealogicznych Janko z Czarnkowa, bardzo wiele przynosi

® Najliczniejsze w przedwojennym Kurierze Warszawskim.

³⁽¹ Zwyczaj praktykowany w>b. zaborze rosyjskim i austriackim, nieznany w pruskim.

smBra

BS

t

B •

ich Długosz w tej części Historii, która dotyczy XV w.^5t>, ale najwięcej ich chyba' w wydanej w r. 1597 Kromce polskiej Joachima Bielskiego⁶⁰, który z wyraźnym w tym kierunku zamiłowaniem informował, gdzie mógł, o herbach i stosunkach rodzinnych. Jego wiadomości zostały skrzętnie zużytkowane w literaturze genealogicznej lat późniejszych.

3. DOKUMENTY

Drugą grupę źródeł pisanych stanowią dokumenty. Związki genealogiczne w sposób bezpośredni wyjaśniają świeckie i duchowne dokumenty stanu cywilnego stwierdzające fakty chrztów, ślubów, i zgonów. Mają one wartość pierwszorzędną. Dokumentami genealogicznymi są również wywody przodków sporządzane dla celów legitymacyjnych przy zatwierdzaniu szlachectwa, przy osiąganiu wymagających tego godności duchownych, przy wstępowaniu do zakonów rycerskich o charakterze ekskluzywno-szlacheckim, wreszcie przy nadawaniu pewnych urzędów dworskich. Wartość tych wywodów jest bardzo wątpliwa. Wymagają sprawdzania na każdym niemal kroku, w niczym nie przewyższając osławionych legitymacji szlacheckich pod rządami zaborczymi (zob. niżej). Dyplomy nobilitacyjne i indygenaty często przynoszą również wiadomości genealogiczne, jeśli jednak sięgają wstecz informując o stosunkach wyprzedzających datę nobilitaqi, ich treść musi być traktowana z całą ostrożnością. Konstytucje sejmowe zezwalające na nobilitacje i indygenaty, z reguły redagowane zwięźle, nie wyjaśniają bliżej stosunków rodzinnych, niemniej jednak są materiałem cennym, bo stwierdzają w sposób niezbity autentyczność owych uszlachceó.

Od dokumentów wywodowych nieporównanie wyżej pod względem wartości źródłowej stoją inne, w zasadzie o znaczeniu dla genealogii tylko pośrednim, w istocie zaś w stosunkach polskich najpewniejsze i niosące materiał genealogiczny najobfitszy. Są to wszelkiego rodzaju przywileje królewskie i książęce dotyczące uprawnień majątkowych lub piastowanych urzędów, umowy przedślubne, oprawy posagu i wiana, dożywocia, pokwitowania z majątku ojczystego lub macierzystego, testamenty, kupna, sprzedaże, zastawy i dzierżawy dóbr nieruchomych, jednym słowem to wszystko, co w formie wpisów stanowi treść Metryki Koronnej, akt grodzkich i ziemskich czy innego typu ksiąg sądowych, zaś pod postacią wypisów, ekstraktów lub sporządzanych w różnych czasach r e g e s t ó w®^0a, stanowiły rdzeń każdego prawie archiwum rodzinnego. Za-

^B0 Wiadomości genealogiczne i heraldyczne Długosza sprawdzone na odcinku lat 1454 — 1466 wykazały tylko niewielka ilość pomyłek.

⁹⁹ Tytuł je): Kromka polska Marana Bielskiego. Doczekała Się jeszcze kilku wydań, z których nainowsze w Sanoku

I - 1856*

Regesta takie, sporządzane w czasach przedrozbiorowych, miały znaczenie czysto praktyczne: informowały o stosunkach majątkowych rodziny. Robione w w. XIX lub XX, miały za jedyny cel ustalenie genealogii. Kilkadziesiąt takich zbiorów regestów z ksiąg sądowych województwa krakowskiego porobił w drugiej połowie XIX w. archiwariusz krakowski Łuszczyński, ale ze względu na ogromną ilość błędów korzystać z nich należy ostrożnie.

I

55