DSC07344

I ,<Vcmv ivikn ntsODNiA". Następny do raju", „('MKNtarj®"

repu, /łożone do diuku w wydawnictwie Iskry, zostało skonfiskowane przez cenzurę. W listopadzie natomiast, w 29 numerze tygodnika „Kulisy", opublikowany został fragment Cmentarzy, które w całości ukazały się dopiero w rok później w Paryżu.

W trzech ostatnich utworach, gatunkowo reprezentujących mikropowieść lub dłuższe opowiadanie, wszystkie elementy po-etyki i światopoglądu Pierwszego kroku w chmurach uległy spotęgowaniu i wyostrzeniu, do pewnej granicy została też doprowadzona technika „prawdziwego zmyślenia". Zamysłem artystycznym organizującym model rzeczywistości w trzech dłuższych opowiadaniach Hłaski było znów, jak w przypadku tekstów z Pierwszego kroku w chmurach, wykreowanie konsekwentnie ciemnej wizji rzeczywistości, wyeksponowanie w niej mrocznych stron życia i katastrofy wszelkich konstruktywnych dążeń bohaterów, fatalizmu ciążącego nad ich losem. Opowiadania te wyraźnie nawiązują do debiutanckiego zbioru pisarza; pojawiają się w nich te same tematy (bezdomność dwojga kochanków uśmiercająca miłość w ósmym dniu tygodnia i Pierwszym kroku u chmurach, praca w bazie transportowej w Bazie Sokołowskiej i Następnym do raju), te same motywy (kobiety oszukujące kochających je mężczyzn, samotność wszystkich ludzi, klęska marzeń bohaterów, dom-więzienie, deszcz jako nieodłączny element i zarazem symbol codziennej udręki), ten sam wszechogarniający pesymizm, który determinuje literacki obraz świata i który w kolejnych mikropowieściach ulega stopniowemu pogłębieniu. W Pętli, „najczarniejszym" opowiadaniu Pierwszego kroku w chmurach, padają słowa: „Nie ma gorszego snu jak życie". W ósmym dniu tygodnia mówi się na ten sam temat: „Ziemia jest paskudna, życie jest komicznym piekiełkiem. ale gdzieś w głębi tej skorupy płonie rozpalone żelazo"¹;

w Następnym do raju: „A życic jest jeszcze gorsze i paskudniejsze od wszystkiego, co da się na ten temat powiedzieć"; w Cmentarzach zaś: „Świat [...] to gromada zwierząt wałęsających się po gównie"; „gdyby istniało coś bardziej kretyńskiego, świńskiego i niepotrzebnego niż ludzkie życie — może to by była jakaś pociecha"^{2 3}.

W trzech mikropowieściach uderza jednak charakterystyczna zmiana perspektywy, z jakiej pisarz spogląda na opisywaną rzeczywistość. Bohater większości opowiadań zbioru Pierwszy krok iv chmurach, ów homo privatus przeciwstawiony socrealistycznemu członkowi kolektywu, zderza osobiste uczucia, rozterki, potrzeby psychiczne i emocjonalne z wrogim, brutalnym i odartym z wartości światem „jako takim"; z tej konfrontacji rodzi się tragizm. Pojawiają się, co prawda, sygnały, iż chodzi tu o konkretną, społeczną i polityczną, rzeczywistość w określonym momencie historycznym (Finis perfectus, Kancik, Pijany

0    dwunastej w południe), wielu opowiadaniom zbioru patronuje jednak stwierdzenie Hłaski z Pięknych dwudziestoletnich: „W literaturze interesowała mnie, poza donosem policyjnym, jedyna tylko sprawa: miłość kobiety do mężczyzny i ich klęska”³. W trzech krajowych mikropowieściach Hłaski społeczny

1    polityczny kontekst dramatów bohaterów ulega stopniowemu wyostrzeniu; o ich nieuchronnej katastrofie życiowej w coraz większym stopniu decydują mechanizmy życia zbiorowego związane z ustrojem politycznym i sposobem sprawowania władzy w Polsce Ludowej, co oni zresztą coraz jaśniej dostrzegają.

„Ósmy dzień tygodnia”. Ów polityczny aspekt jest już widoczny w ósmym dniu tygodnia, opowiadaniu będącym w istocie rozwinięciem historii dwojga młodych bohaterów tytułowego opowiadania debiutanckiego tomu Hłaski. W Pierwszym kroku w chmurach jednak katastrofę ściąga na bohaterów głupota, bez-

r

1

Cyt. wg wyd.: M. H łasko, Utwory wybrane, wybór M. Komar i ( Kurpiowski. Warszawa 1985, t. 2: ósmy dzień tygodnia, Cmentarze, Wuęyim dt> ryju, s. 26.

2

   Tamże, s. 149, 200.

3

   M. Hlasko, Piękni dwudziestoletni, s, 136.