DSC07353

VH. RECEPCJA lATOKCZGSCl MARKA HŁASKI W POLSrs PO ROKU 1958*

Od momentu. w którym H łasko zaistniał jako pisarz, je®, twórczości iowarcys/yły konteksty pozałiterackie. Już w r^, 1956 autor Pierwszego kroku... postrzegany był — w krytyce literackiej i publicystyce — jako fenomen w dużej mierze politycznej natun; widziano u nim barda Października, herosa odwilży, którego twórczość uśw iadamiała wpływ zmian w poli-r\ce na ewolucję świadomości Polaków, zwłaszcza zaś młodego pokolenia. W momencie wyjazdu Hłaski z kraju w lutym 1959 roku polityczm kontekst jego twórczości już dominował w^r krajowej publicystyce, decyzja zaś autora Cmentarzy o pozostaniu na emigracji pociągnęła za sobą najpierw krótką, acz gwałtowną kampanię prasy prezentującej oficjalne stanowisko władz, a potem zapis cenzury, oznaczający anatemę. Świadkowie tamtych wydarzeń twierdzili później, że w „sprawę Hłaski” zaangażował się sam Władysław Gomułka, najpierw oburzony ostrością tonu literackich wystąpień i zuchwalstwami obyczajowymi młodego pisarza, a potem dotknięty do żywego „ucieczką” świeżego laureata nagrody Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek.

Dalsze dzieje recepcji Hłaski można podzielić na trzy okresy, odpowiadające z grubsza trzem następującym po sobie dekadom. Lata sześćdziesiąte w Polsce Gomułki to okres milczenia prasy krajowej wokół osoby i twórczości autora Pierwszego kroku w chmurach, przerwany w roku 1968 w związku z tzw. wydarzeniami marcowymi, kiedy to nazwisko Hłaski zostało wydobyte z mroków niepamięci w konkretnym celu politycznym.

i Zagadnienia recepcji Marka Hłaski w PRL zostały dokładnie omówione w książce J. Pyszny Nie wszyscy byli odwróceni. Wizerunek Marka Hłaski w prasie PRL (Wrocław 1982). Niniejsza prezentacja dziejów twórczości Marka Hłaski w Polsce po roku 1958 w znacznej mierze odwołuje się do ustaleń zawartych w tej pracy, z niej też pochodzi większość przytoczonych poniżej cytatów.

KKHVIA IWOKCZBSCt NV\RK\ IH <SM W »\H v l    { \l\

Na barnach kilku czasopism. przede wszystkim ras „Żołnierza Wolności", toczy się wówczas kampania skierowana przeciw pa ryskiej „Kulturze" i związanym z tu4 pisarzom emigracyjnym Marek Hlasko — obok Wierzyńskiego. l\imanda, Stalmskiego (Stefana Kisielewskiego! i Janusza Szpotudskicgo b\l \\ ar tykulaeh Klaudiusza limbyka t Witolda Filiera twórcą „litera tury pospolitego rynsztoku . ukazującej degenerację artystyczną i ideową, a w przypadku Mlaski także moralną. pisaiz\ rancga tów sprzymierzających się z silami wrogimi ludowej ojczyźnie i szkalujących obraz „Polski przemian" INadobny wizerunek lila ski znalazł się w podsumowującej niejako tę kampanię i wydanej w 1970 roku przez Ministerstwo Obrony Narodowej litoatw Malej Emigracji W, Filiera. Także nieliczne teksty piasowe. opublikowane po śmierci artysty, podtrzy my wały w zasadzie wi zję pisarza-renegata, którego najpewniej samobójcza śmierć bvla karą za zdradę ojczyzny, narodu i samego siebie.

Pewien zwrot w polityce kulturalnej PKl w latach siedemdziesiątych znalazł odbicie także w recepcji Marka Hłaski w prasie tego okresu. Przede wszystkim pisarz pojawi) się wreszcie w naturalnym kontekście literatury, a przełomowym dla „sprawy Hłaski” tekstem był szkic Michała komara opubli kowany w ,,’I\vórczości’' (nr 11) w 1972 roku. przynoszący próbę syntetycznego ujęcia twórczości, również emigracyjnej, autora Brudnych czynów. Na łata siedemdziesiąte przypada tez wznowienie, po niemal 20 Jatach, niektórych opowiuduri Mlaski ', pociągające za sobą kilka omówień, (ilos zabierają w prasie także dawni przyjaciele pisarza (Bohdan Czeszko, liryk Lipiński), budujący jego prywatny wizerunek. Do roku 1980 utwory Hłaski nie ukazują się w wydawnictwach niezależnych.

Początek lat osiemdziesiątych, oktes gwałtownych przemian politycznych w Polsce, to przełom także w recepcji Hłaski na łamach prasy krajowej. Kok 1981 przyniósł liczne teksty

I

- M. (Hasko, Opowiadaniu, Warszawa |V76,