DSC07581

DYSCYPLINA ładu i porządku.

Zagadnienie BUDOWY a nie zagadnienie formy. (...]

Wprowadzenie sztuki w życie na zasadach czynnika współdziałającego w ogólnym rozwoju i współzależnego od zmian zachodzących w innych dziedzinach twórczości ludzkiej, przede wszystkim od techniki.

NIEROZDZIELNOŚĆ ZAGADNIEŃ SZTUKI I ZAGADNIEŃ SPOŁECZNYCH ur¹

Początków tak ukierunkowanej sztuki, a zarazem postaw artystycznych należy szukać w Rosji w dniach Rewolucji Październikowej. Źródła ich jednak tkwią głębiej, w kulturze XIX wieku, wśród problemów integracji sztuki na gruncie „techniki" Gottfrieda Sempera, idei socjalizacji sztuki Williama Morrisa, w kręgu utopii społecznych kontynuowanych w XX-wiecznym ekspresjonizmie, wśród postawionych już problemów kultury masowej i nowego proletariackiego odbiorcy sztuki. Można je odnaleźć w futurystycznym buncie i nowej morfologii kubistycznej. Kształtowały się one w podporządkowaniu lub w opozycji do romantycznej antynomii sztuki i natury, ukoronowanej modernistycznym indywidualizmem i formalizmem. W próbie przezwyciężenia tych sprzeczności okazały się również, „na przekór", i ich spadkobiercami. Na dobrą sprawę zarówno polski ekspresjonizm i formizm, węgierski aktywizm czy rosyjski futuryzm były właśnie bezpośrednią kontynuacją problemów wyrosłych z symbolizmu, pełniąc w ten sposób dwuznaczną rolę w przygotowaniu konstruktywistycznego przewrotu.

Interesujące nas tutaj przemiany „przeciw tradycji" można zaobserwować w najwcześniejszych manifestach egofuturystów, dla których „futuryzm - przyszłość, to znaczy - ja" (1909), a następnie w postawach przeciwstawiających się im futurystów z grupy Hylea (1912; Dawid Burluk, Włodzimierz Majakowski, Aleksiej Kruczonych, Wielemir Chlebnikow) i w równoległych wystąpieniach malarzy grupy Wąlęt Karowy (1910; Michaił Łarionow, Natalia Gonczarowa, CfawIdT Władimir Burlukowie, Kazimierz Malewicz, Aleksandra Ekster i inni), której wystawy Ośli ogon i Tarcza, a wreszcie ogłoszony przez

8

I

Łarionowa i Gończa rową manifest „łuczyzmu" stanowią specyficzny zlepek modernistycznej problematyki, rozwiązywanej pod hasłami ekspresjonizmu i futuryzmu. Radykalizm wymienionych grup przejawiał się w buńczucznych deklaracjach skierowanych przeciw tradycji. Gdy poeci oświadczali: „Tylko my obliczem naszego czasu [...) Przeszłość jest ciasna [...] Zepchnąć Puszkina, Dostojewskiego, Tołstoja itd., itd. z okrętu współczesności", wówczas malarze wtórowali im, nadając swej wystawie prowokujący tytuł Ośli ogon i twierdząc, że on właśnie jest ich sztandarem: „Oznacza on: nie chcemy waszego uznania, będziemy przed wami oganiać się czym się da. Niechaj rzeka pogardy rozleje się między nami a przeszłością. Będziemy mobilizowali wszystkie środki czysto abstrakcyjne

Oczywiście oganiano się przed burżujem, dziewiętnastowiecznym filistrem, ale — a było to nowością — w imię nowej sztuki dla całego społeczeństwa, które jednak widziano nadal jako nieokreślony tłum, masę ludzką, żywioł. Będziemy się oganiać, głosili oni, w imię nowych środków wyrazu wyznaczonych przez: nowe słowa, nową składnię, nową formę, nową kompozycję. W tym miejscu futuryzm rosyjski zmienił kierunek swojej drogi, zwrócił się ku słowu, podejmując problemy sensu w nowych wypowiedziach zwanych poezją i plastyką „pozarozumową"./Malarze odwoływali się przede wszystkim do ku~ bizmu i futuryzmu, wyciągając nowe wnioski z postawionych tam zagadnień collage'u, malowania nowymi materiałami czy kompozycji „linii—sił". Miejscem prezentowania dorobku plastycznego były okresowe wystawy petersburskiego Związku Młodzieży, a teoretyczne dyskusje już od 1913 roku toczyły się na łamach pisma o tej samej nazwie. Dyskusje te odegrały kapitalną rolę w przygotowaniu konstruktywizmu. (Również w Petersburgu odbyły się dwie najsłynniejsze ekspozycje: Tramwaj W (marzec 1915; m.in. Ksenia Bogusławska, Ekster,

Olga Rozanowa, Lubow Popowa, Nadieżda Udalcowa, Iwan Kliun, Malewicz, Afeksiej Morgunow, Iwan Puni, Władimir TatlinK określona jako pierwsza wystawa futurystyczna obrazów, oraz ekspozycja „0,10" - „Ostatnia wystawa futurystyczna" (styczeń 191§k_:.)

Burzliwe, przesycone wydarzeniami i dyskusjami były lata 1913-

;

ne

rcy

ed-

»atr

13-

iM).

Hem ę po

iktor-

itium

zątko-

rępnie

owicie

aniom

alnego

at dwu-tprzeży-większe Ituralna. 1 A. Źda-ystycznej

Związkiem .skim, cze-ftys’tyczne, W różnych ępnie prze-/, w Bremie ■wodzeniem

9

17