DSC07596 (2)

tywistycznej I rewolucji proletariackiej, przekonanie o niemożliwości dokonania zmian w polu kultury bez zmian w układzie społecznym, było jednakże ostatecznym doświadczeniem konstruktywizmu a nie jego punktem wyjścia.iPrzekonanie to w warunkach porewolucyjnego życie w państwie radzieckim zaktywizowało energię młodych artystów, przepalając ich światopogląd prometejskim optymizmem. Natomiast w krajach gdzie rewolucja się nie dokonała, entuzjazm konstruk-tywistów ustępował miejsca tonom zgorzknienia, a czasem i zwątpienia w realne zwycięstwo nowej sztuki|_Polski artysta Mieczysław Szczuka pisał: „Artysta wyłamuje się z ram dzisiejszego ustroju, chce i szuka praktycznego celu, praktycznego zastosowania dla swej działalności. Nie chce byś “pustym ornamentem* społeczeństwa, chce współdziałać w organizacji życia. Tego wszystkiego ustrój kapitalistyczny mu nie da i dać nie może. Nawet tam gdzie widoki takiej pracy na pozór otwiera, okazuję się one złudnymi (...J Tylko nowy ustrój społeczny umożliwi wykorzystanie wszystkich możliwości postępu technicznego, zduszonych lub opacznie wyzyskiwanych przez dzisiejszych penów świata i umożliwi powstanie nowygh warunków dla tej działalności człowieka, którą nazywamy sztuką"¹^)

Ola futurystów rewolucja była celem samym w sobie, dla produk-tywistów otwierała nowy cel, jakim był komunizm, a ponieważ wraz z rewolucją produktywizm tracił historię, komunizm miał być właśnie celem, a nie rezultatem rozwoju. W tym miejscu produktywis-tyczna koncepcja przyszłości przenosiła się z płaszczyzny historycznej konieczności na pian utopii.

Odrębną, sygnalizowaną już kwestią, był bardzo istotny problem stosunku konstruktywistów do rewolucji technicznej. Również i w nim możemy dostrzec dynamikę myśli tych artystów, zwłaszcza że niemal wszystkie ich wypowiedzi zawierały odniesienia do „technicznych" aspektów nowej cywilizacji, a cała ich terminologia zdominowana była „technicystycznym" słownictwem.

[Rewolucja techniczna, rozumiana jako zmiana materiałów i technologii, również używanych w sztuce, oraz jako nowa produkcja o charakterze przemysłowym, mechaniczna i seryjna, była osią rozwa-

żań konstruktywłstówARewolucja, społeczeństwo, technika, produkt -to elementy niarozdzTelne. hierarchiczne, wchodzące we wzajemne złożone relacj«(,,Narodzlny maszyny - pisał Ussitzky - są początkiem rewolucji technicznej, która niszczy rzemiosło i staje się sprawą decydującą dla współczesnego wielkiego przemysłu. W czasie jedne* go stulecia na skutek nowych systemów technicznych uległy przekształceniu wszystkie zjawiska życiowe. Dzisiejsza technika zrewolucjonizowała _Qie tylko rozwój społeczny i gospodarczy, ale również i estetycznymi Rewolucja ta, dodawał autor, określiła całą sztukę w Zachodniej Europie i Ameryce, w przeciwieństwie do rewolucji społecznej, która zdeterminowała rozwój artystyczny w Rosji. „Tylko nowy ustrój społeczny umożliwi wykorzystanie wszystkich możliwości postępu technicznego" — deklarował Szczuka.

Te dwie wypowiedzi określały rozpiętość myśli konstruktywistycz-nej co do miejsca zmian technicznych w obrazie rzeczywistości. Gdy w pierwszej fazie analizy konstruktywistycznej interesowano się jedynie analogią strukturalną dzieła sztuki i maszyny wyrażającą się w ich konstrukcyjności i funkcjonalności, to w drugim etapie, z jednej strony produktywistycznym, z drugiej architektonicznym, akcenty rozłożyły się inaczej.

Artyści, którzy z początkiem lat dwudziestych znaleźli się i pracowali na zachodzie Europy, zdawali się lekceważyć zmiany warunków społecznych kosztem zmian technicznych. Ich zdaniem nowa era produkcji opartej na zautomatyzowanej technice, miała sama przez się wyzwolić człowieka w pracy, a tym samym przekształcić radykalnie nie tylko jego sytuację życiową ale i świadomość. Maszyn izm i automatyzm powinny stanowić doskonałe antidotum na wyobcowanie człowieka. Produktywiści rosyjscy wahali się między dwoma stanowiskami. Skłaniając się ku koncepcjom Proletkułtu uważali, że wzrastająca świadomość proletariatu wielkoprzemysłowego przez sam fakt opanowania „organizacyjnego" procesów produkcji i zastąpieniu wykonawstwa maszyną postawi robotników w nowej sytuacji życiowej, w której nie antagonizmy klasowe, lecz zmiana funkcji w produkcji dokona radykalnej, rewolucyjnej zmiany społecznej — zniesie

39