DSC08108 (2)

44

sca na rozbudowaną i wycieniowaną psychologię. Bajki te tog jakby małe cacka zarysowane kilkoma mistrzowskimi ruchami piórka: wyraziste, ostre, czytelne. Cały ich kunszt polega na! użyciu środków wyrazu najmniejszych i najdrobniejszych — dla! wydobycia myśli i przekazania pewnego nastroju. Siedzimy tęl sposoby badając metodę kreślenia sylwetek bohaterów bajek] akcji, obrazów i scenek; wreszcie analiza wiersza daje odpowiedl na pytanie, jak Krasicki posługując się stale trzynastozgłoskowł cem zdołał uniknąć monotonii.

Bohaterami bajek są przeważnie zwierzęta i rośliny. Nazwał zwierzęcia to ma do siebie, że wywołuje obraz, a równocześnie! łączy się z przypomnieniem cech przypisywanych temu zwierzę-! ciu od wieków. Takie uproszczenie pozwala bajkopisarzowi uni-l knąć dłuższych opisów, charakterystyk i wyjaśnień. Wystarczą! same nazwy zwierząt i akcja. Jednakże u Krasickiego podsta-j wowa cecha zwierzęcia-aktora w różnych bajkach ma różne od-j cienie i występuje w towarzystwie innych cech, które poeta rai! wysuwa na plan pierwszy, to znowu chowa w cień. Tak więc lew, zawsze najsilniejszy i budzący strach, bywa zwykle okrutny i żarłoczny, ale przy tym Krasicki akcentuje raz jego królewską pychę, kiedy indziej niesprawiedliwość, to znów wielkoduszność monarszą. (Lew i zwierzęta, II, 11, Lew i osieł). Owce przeważnie są głupie, ale w bajce Owieczka i pasterz owca sprawia nie* spodziankę i udziela pasterzowi zaskakującej odpowiedzi, na którą ten nie może już znaleźć repliki. Wilk obrazuje egoizm i bezprawie mocnych, ale pojawi się u Krasickiego jako ten, który zawstydza pysznego człowieka. W bajce Lew i zwierzęta (U, 11) przedstawia się czytelnikowi cała galeria postaci zwierzęcych; każde z nich wymienia tylko swoją cechę dodatnią. Krasicki ma w zapasie także ich cechy ujemne; w bajkach akcentuję raz jedne, raz drugie — przeważnie negatywne. Potrafi przy tym kilku słowami zarysować charakter bohatera bajki: „Potok; z wierzchołka góry płynący z hałasem, Śmiał się z rze-j ki    Tych kilka słów wywołuje od razu obraz krzykliwego"

zarozumialca obok poważnego człowieka. „Mnie to kadzą rzekł h a r d z i e do swego rodzeństwa — jedno słowo i toń wypowiedzi szczura charakteryzują go całkowicie jako nadętegd

a komicznego pyszałka. W bajce o psie pokojowym i podwórzowym Krasicki nazywa jednego „mopsem tłustym", drugiego „kurtą na powrozie" — osiągając tymi czterema słowami efekt plastyczny znakomicie podbudowujący myśl bajki. Potrafi wreszcie Krasicki nadać bajce kilku słowami pewne zabarwienie uczuciowe. Bajkę o dębie rozpocznie słowami: „Od wieków trwał na puszczy dąb jeden wyniosły" — i takim doborem wyrazów uwydatnia wspaniałość i dostojeństwo dębu. Wytwomość i wykwintną wyższość słowika (Słowik i szczygieł) poznajemy z dyskretnej, ale miażdżącej odpowiedzi oceniającej wyrok czyżyka. Wreszcie w bajkach, w których Krasicki zdecydowanie potępia jedną ze stron kontrastu, umie dobrać wyrażenie dosadne i pogardliwe: „Bryła lodu spłodzona z kałuży bagnistej [...J Stajała, wsiąkła w bagno i stała się błotem".

Nie brak w bajkach także drobnych, lecz bystrych obserwacji psychologicznych. Dla przykładu, w bajce Dobroczynność przedstawiony jest rys charakterystyczny psychiki niewolniczej; inny rys zbiorowej psychiki wyzyskiwanych, ale równocześnie głupich znajdziemy w kończącej czwartą księgę bajce Wilk i owce; wilk jest tu świetnym psychologiem, umie doprowadzić owce do . stanu takiego ogłupienia, że same ofiarują się go ratować.

Bajki Krasickiego budowane są przeważnie na zasadzie ze-■ stawienia par kontrastowych. Takie antytezy, jak: słaby — silny, młody — stary, doświadczony — niedoświadczony, skromny — t pyszny, bogaty — biedny, dobry — zły, a nade wszystko mą-| dry — głupi — znajdujemy w większości bajek. Ostatni z wy-e, mienionych, kontrast między głupotą a mądrością, jest jakby l wspólną podstawą wszystkich bajek, bowiem zwykle ujemny człon kontrastu niezależnie od innych cech reprezentuje głupotę. W bajkach, gdzie żadnej stronie kontrastu nie można przypisać rozumu i słuszności, często występuje postać bezstronnego sę-| dziego (np. w bajce Księgi takim sędzią jest bibliotekarz) lub też * poeta pozostawia przeciwstawione racje bez rozsądzenia, wie-f dząc, że czytelnik sam rozpozna błąd i głupstwo.

Do obserwowanych sytuacji życiowych stale przykłada Kra-[ sicki probierz rozumu. Nie dba o rozległe opisy; bajki jego są | bezbarwne, ograniczone do rysów koniecznych, obraz jest cal-