DSC08135 (2)

44 Halina Mierzejewska, Danuta Emiluta-Rozya

I Jest to jednak termin nadrzędny w stosunku do stanów niedokształcenia mowy ■wynikłych z różnych przyczyn. Dlatego znów - by wprowadzić i w tym zakresie pewien ład logiczny - opatrzyłyśmy ten termin określeniami, konkretyzującymi ■ograniczającymi jego zastosowanie do jednej z kilku form zaburzeń rozwoju nowy.

i Znalazło to wyraz w następujących nazwach:

[ - „Niedokształcenie mowy pochodzenia korowego” (odpowiednik niefortunnie | zastosowanego terminu „alalia”) — wynika z uszkodzeń kory, uniemożliwiających wykształcenie się w odpowiednim czasie programów zachowań językowych , ■objaśnienie 5);

■' - „Niedokształcenie mowy towarzyszące upośledzeniu umysłowemu” ■objaśnienie 7) - patomecbanizm nie wyjaśniony dostatecznie, powodujący zwykle ; ■graniczenie słownika i swobody posługiwania się nim - poza możliwymi znie- J Kształceniami dźwięków mowy¹;

l - „Niedokształcenie mowy z powodu niedosłuchu”. — wynika ze znacznego' j ■szkodzenia narządu słuchu poza korą (objaśnienie 9); przyczyna nie dotyczy ł Bezpośrednio ośrodkowego układu nerwowego, ale objawy dotyczą wszystkich J Struktur językowych.

i Zawsze jednak narażenie dźwięków, obligatoryjność lub potencjalność prze- | jawów zjawisk dyslalicznych zasygnalizowane są w najszerszych partiach bloku ; . objawów. W schemacie uwidacznia się to, poprzez .odgraniczenie ich „pola” Konsekwentnie prowadzoną linią pionową, tyle że od formy 4 w dół przerywaną « J iv obrębie przewidzianym dla zakresu objawów uszkodzeń podkorowych (forma 4), | Bak jak i dla największego zakresu objawów: korowych (formy 5, 6), ogólnie i mózgowych, wywołanych przez nie znane dokładnie patomechanizrny (formy J w-8)², a także rejestrowanych przy głębokim niedosłuchu pochodzenia nie- | ■środkowego (forma 9) i w związku z działaniem różnych przyczyn egzogennych* |fonny 10, 11) lub z ujawniającymi się pod ich wpływem dysfunkcjami | ■środkowego układu nerwowego (formy 12-13); forma 14, uwarunkowana tak jak 1 [poprzednie (12, 13), nie wywołuje objawów bezpośrednich w strukturach ;!

językowych o wyższej złożoności. Tak więc linia ta zaznacza pion zjawisk dys-lalicznych na trzech poziomach uszkodzeń narządu mowy³ i w formach zaburzeń mowy wywołanych przez czynniki środowiskowe (niekiedy kojarzące się z dyspozycją ośrodkowego układu nerwowego).

Nasuwa się w tym miejscu uwaga dotycząca terminów naszego przekazu informacji. Otóż, jak wiadomo, wszystkie według reguł danego systemu językowego ukształtowane jego jednostki funkcjonalne mają określoną, właściwą temu systemowi (a więc m.in. i systemowi języka polskiego) strukturę, są bowiem w określony sposób z określonych elementów morfologicznych zbudowane. Dlatego nazywamy je krótko „strukturami językowymi”. Zdarza się jednak, że określamy je też inaczej. Ze względu na ich organiczną strukturę, na fakt, że w mowie głośnej dźwięki, morfemy, wyrazy, zdania realizowane są jako wymówienia-posłyszenia jednostkowe lub z nich zorganizowane sekwencje, podlegające prawidłowościoni funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego w zakresie praksji artykulacyjnej i czynności słuchu fonematycznego (których zaburzenia ukazują , się w afazji), nazywamy je mianowicie „zachowaniami językowymi”. Mówimy więc za każdym razem o tych samych faktach językowych używając dwu określeń, z których każde dotyczy jednego z dwu aspektów istotnych dla tych faktów.

Z kolei wyjaśnienia wymaga rola linii poziomych dzielących w schemacie blok objawów.

Linia falista - obok prostej - na granicy między formami zaburzeń mowy spowodowanyini przez defekty podkorowe i korowe wynika z konieczności uwzględniania poglądu niektórych autorów, że dyzartria może być następstwem uszkodzenia ^obszaru kory, z którym nie jest bezpośrednio związane istnienie programów struktur językowych. Linia falista obrazująca niepewność, niestabilność granicy wydaje się również przydatna praktycznie dla często zdarzających się sytuacji, kiedy lekarze i logopedzi posługują się terminem „zespół podkoro-wo-korowy”, ponieważ objawy zaburzenia mowy oraz inne dysfunkcje nie dają się w tych konkretnych sytuacjach zakwalifikować jako charakterystyczne dla jednej formy: pochodzenia podkorowego lub pochodzenia korowego. Być może wymagają dokładniejszego poznania i wnikliwszej interpretacji, ale może też być tak, że wywoływane są przez jednocześnie zaistniałe dwa defekty: podkorowy i korowy. Te konkretne sytuacje wymagające dalszych dociekań, m.in. logopedycznych, obejmowane są zwykle przez lekarzy terminem „mózgowe porażenie dziecięce”.

1

Niekiedy odczuwa się trudność ustalenia, czy stan upośledzenia umysłowego czy choćby nieadekwatne zachowania dziecka związane z zaburzeniami emocjonalnymi nie są wtórnym przejawem •niedokształcenia mowy pochodzenia korowego, jego konsekwencją. Kwestia ta wymaga dalszych ^precyzyjnych badań. Poza tym zdarzać się może współwystępowanie niedokształcenia mowy pochodzenia korowego i upośledzenia umysłowego pierwotnego, Przeanalizowanie objawów ogólnie mówiąc - dysfunkcji mózgowych u wielu dzieci zwiększy możliwości rozpoznań, diagnozy A tych dzieci.

2

, * W stosunku do form 7 i 8 zastosowanie terminu „dyslalia korowa” ma więc znaczenie konwencjonalne, wymaga sprecyzowania w miarę uzyskiwania wyników dalszych badań zakłóceń struktur językowych wskutek różnie uwarunkowanych dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego*

3

Termin „narząd mowy” ma dla nas znaczenie wyodrębnionej morfologicznie części organizmu, będącej podstawą funkcji mowy. Tworzą go: aparat oddechowy i aparat fbnacyjny, aparat artykula-cyjny — wraz z zawiadującymi nimi strukturami korowymi i podkorowymi. Nie nazywamy więc narządami mowy części aparatu artykulacyjnego: języka, warg, podniebienia miękkiego.