DSC08133 (2)

40 Halina Mierzejewska, Danuta Emiluta-Rozya

W formie 4 pole objawów jest rozszerzone; zniekształcenia dźwięków mowy współwystępują zwykle z zaburzeniami w oddychaniu, tonacji, prozodii.

Formy oznaczone numerami 5-8, a potem 9-13 mają ten sam - największy -zakres objawów (chociaż powodują je różne przyczyny, różne patomechanizmy); objawy dotyczą tu (5-8) lub dotyczyć mogą (9-13) wszystkich, o różnej złożoności, struktur językowych: dźwięków mowy, wyrazów, ich form fleksyjnych i słowotwórczych, zdań.

W formie 14 zakres objawów jest znów mniejszy, odpowiada zakresowi formy 4; zaburzeniom w oddychaniu, tonacji i prozodii towarzyszą zwykle zniekształcenia dźwięków mowy.

Relacje objawów i przyczyn poszczególnych form zaburzeń mowy uwidocznione zostały w zestawieniu w następujący sposób: na lewym skraju zestawienia tworzą kolumnę podane kolejno objaśnienia przyczyn pochodzenia organicznego (numery: 1, 3,4, 5, 6, 7, 8, 9); przyczyny zewnętrzne zaburzeń mowy, uwarunkowane środowiskowo, wpisane są na prawym skraju zestawienia (numery: 2,10, 11).

Formy zaburzeń mowy oznaczone numerami: 12, 13, 14 wywołane są jednocześnie przez czynniki wewnętrzne i zewnętrzne i dlatego wpisane są p o d „polem objawów”, łącząc w ten sposób niejako sferę przyczyn endogennych (lewa strona) i egzogennych (prawa strona).

Na strukturę naszego zestawienia - poza poglądowym powiązaniem przyczyn i zakresów objawów każdej wyodrębnionej formy zaburzenia - złożyły się inne jeszcze potrzeby analityczno-syntetycznego „porządkowania” faktów zaburzeń, dzięki czemu może być ono pomocne w opanowaniu podstawowej wiedzy o tych zaburzeniach.

Przede wszystkim więc - jeszcze raz zwracamy na to uwagę — wyraźnie wskazane tu zostało narastanie objawów w miarę przechodzenia od form zaburzeń wywołanych przez defekty w obrębie obwodowej części narządu mowy (formy 1-3), poprzez dotyczące anatomicznych struktur podkorowych (forma 4), do związanych z zakłóconym przebiegiem wykształcania się lub z zakłóconym funkcjonowaniem korowych programów mowy czy wreszcie z innymi czynnikami zakłócającymi lub ograniczającymi, ogólnie mówiąc, językowe zachowania komunikacyjne (formy 5-14). Przy tym zdajemy sobie sprawę, że ujęcie to ma charakter schematyczny, że nauki medyczne rozporządzają bogatą wiedzą, która zobowiązuje niejednokrotnie do dokładniejszego różnicowania organicznych uwarunkowań zjawisk patologicznych mowy. Naszym zamierzeniem jest jedynie podstawowy zarys orientacyjny, którego znaczenie praktyczne nie nasuwa jednak wątpliwości.

To poglądowo przedstawione rozszerzanie się zakresu objawów w bloku ich „pól” (w miarę przechodzenia od górnych pól w dół) spełnia m.in. ogromnie

Projekt zestawienia form zaburzeń mowy

PRZYCZYNA - paiomcchani/.m (endogenna)

OBJAWY

FORMY ZABURZEŃ PRZYCZYNA - palomcchanizm MOWY    (egzogenna)

dytUlia (zakłócenia dźwięków mowy)

I) wady bodowy lub uszkodzenia aparatu arlykulacyjncgo, ograniczające lub uniemożliwiające - w różnych zakresach -prawidłową artykulację dźwięków mowy

3)    wady b ad owy lab uszkodzenia narządu słuchu, w efekcie niedotłuch niewielki lub większy skompensowany, powodujący ograniczenie kontroli słuchowej i niedokładności artykulacji

4)    nzrkodzealc dróg nerwowych i jąder podkopowych lub móżdżku, powodujące niedowłady różnych partii mięśni aparatów: artykulacyjncgo, oddechowego l fonacyjnego, w elekcie niepełne, zniekształcone artykulacje określonych dźwięków

3) unhnrlarnłc kory aaóeguwcj

przed wykształceniem się prawidłowo funkcjonujących: słuchu foncraatyczncgo lub/i kincslczjl utykulacyjnej hib/i innych ogniw układu fimkcjo- — nalncgo mowy, w efekcie zakłócenia struktur językowych i przebiegu komunikacji językowej (głośnej i w piśmie)

6)    anatomiczne uszkodzenia okolic kory mózgowej w których były wykształcone funkcje: słuchu fonenutycznego lub/i kincslczjl artykułacyjncj lub/i inne - niezbędne dla prawidłowego przebiegu^-komunikacji językowej (głośnej i w piśmie)

7)    upośledzenie umysłowe, wpływające na ograniczenie w wykształceniu się i funkcjonowaniu -systemu struktur językowych

8)    nie znane dokładnie przyczyny opóźnienia w wykształcaniu się programów słuchowych, ruchowych i innych, w efekcie zakłócenia

w przebiegu komunikacji językowej przez okres osiągałsta tej zdolności

9)    alcdaslncb głęboki wskutek uszkodzenia narządu słuchu (poza korą), w efekcie trudności w wykształcaniu się systemu utrwalonych, prawidłowo funkcjonujących zachowań komunikacyjnych

1.    Dyslalia anatomiczna ruchowa (dysglnsja)

2) nieprawidłowe nawyki mchowe

2.    Dyslalia funkcjonalni -+■    .

giyzlema, potykania, oddychania, spowodowane zwytic błędami ,    , ..    ,    ,__ pielęgnacyjnymi

3.    Dyslalia anatomiczna słuchowa

Zwykle współ- 5 występowanie j zaburzeń oddy- i chan la. Tonacji j i prozodii

w O ^

zakłócenia j obejmują

struktury I językowe

o różnym ■ stopniu

złożoności ( (dźwięki.

nurfemy, {wyrazy, zdania)

i

-4“

I

Objawy dotyczyć mota wszystkich (w różnych zakresach) struktur językowych o różnym stopniu złożoności,

|

a także elementów prozodycznych mowy -1-

4. Różne dyzartrie

5. Niedokszlalcenie nowy pochodzenia korowego

■ i Różne afazje

7. Niedoksztalccnie mowy - towarzyszące upośledzeniu umysłowemu

_ 8. Opóźnienie rozwoju

9.    Niedoksztalccnie mowy z powodu ticdosluchu

10.    Środowiskowe ograniczenie rozwoju nowy

11.    Środowiskowe zniekształcenie mowy

10)    zubożenie sfery emocjonalnej, osłabienie motywacji do tommłn-wania się, min. językowego,

z otoczeniem w przebiegu tzw. choroby sierocej

11)    nieprawidłowe wzory środowiskowe zachowań mownych

11 Mutyzm    13. Mowa rtiłacfca —lystyrrargn

(psychogenne zablokowanie (różnie uwarunkowane dysfunkcje funkcji systemu językowego o.ujl, blokujące rozwój i funkcjo-całkowite lub częściowe, trwałe nowinie systemu zachowań kotnu-lub okresowe - na bazie dyipo- nflocyjnych, nUo. werbalnych) zycjl systemu nerwowego)

14. Jąkanie

(bodźce nerwioorodne i dyspozycja

systemu	nerwowego)
zaburzenia prozodii oddychania. Tonacji	współwystępujące zniekształcenia dźwięków mowy

WSPÓŁDZIAŁANIE PRZYCZYN endo- i egzogennych