DSC09414 (5)

LV!

PÓŹNA TWORCZOSC

średnika upamiętniającego ustną tradycję i_U(JJ Uzewnętrzniany niekiedy dystans podmiotu _v)' opisywanego świata dekamufluje iluzyjność o(J i uprzytamnia, że jest on tylko marzeniem i elegij przedmiotem ludzkich tęsknot (Latawiec). Idyfl U ość opisania świata cechuje także niektóre ulj o tematyce religijnej. Interesujący w tej mierzej jeden z wcześniejszych utworów z lat emigracji,! emat zatytułowany Przenajświętsza Rodzina, Eim geliczny wątek został przedstawiony w ujęciu siej kowym. Życie Chrystusa w okresie dzieciństwa J zal Zaleski jako pogodny obrazek przeniknięty! mosferą czułości i pobożności Świętej Rodziny, 1 miejscu, gdzie można było się spodziewać realia bliskowschodnich, czytelnicy i recenzenci odkryj li obrazowanie bliskie wcześniejszym wierszom o.J matyce ukraińskiej, oraz podobne sposoby opisywał świata". Obrazy natury włączone w utwór mają cl rakter idylliczny, a lud otaczający Rodzinę ChryJ sa jest serdeczny i pobożny. Temat tej religijnej.',-j lanki określają: ewangeliczne ubóstwo, klimat póki nego ładu i chrześcijańskiej dobroci.

Późna twórczość. Dla współczesnych wiersze Zl leskiego jawiły się jako poezja liryczno-konsolacyjl Było to przyczyną, że dla szerokiego odbiorcy m skowronkowa muza zdawała się bardziej trwale ■ pisywać w polskiej poezji niż religijno-mistycal „•wieszcze” utwory, w których pragnął realizować* mantyczne posłannictwo poćty-proroka. Ale nadci* dzącc lata i wydarzenia (zwłaszcza powstanie stycfl mowę) nie sprzyjały nasycaniu poezji tonami radli mmi. Zaleski zmienia charakter swojej twórczo*!

" Opinię taką wyrazili m.in. Kraszewski, Spasowicz, Chmifl łowik I, Zdziarski.    I

POZNA twOrczoSC    LVII

która odtąd zaczyna wypełniać funkcję posłanniczą. Tendencje tego rodzaju zauważył już w roku 1843-Mickiewicz. W jednym ze swoich wykładów paryskich powiedział, .m.in. o Zaleskim, że skończył on opiewać przeszłość, a obecnie znalazł „na drodze religijnej (...] nowy horyzont działania”. W istocie — był to czas, gdy milkły ukraińskie dumki, a kreowana w nich idylliczna wizja świata coraz bardziej zaczęła ustępować miejsca elegijnym kontemplacjom ujawniającym dysonanse współczesnego życia. Pogłębiający się ton religijny, ograniczający twórczość Zaleskiego, świadome odchodzenie od tematyki świeckiej — zdają się świadczyć o dokonujących się zmianach w programie artystycznym poety. Potwierdzałby taki stan rzeczy sygnalizowany już fakt pojawiania się w wierszach z tego okresu dylematów twórcy w zakresie wyboru tematyki (pieśń „bojańska” czy „rusalczana”, świecka czy religijna), a także wyboru postawy (dumnej czy pokornej).

Niewątpliwie od czasów przedpowstaniowych wiele zmieniło się w ogólnej sytuacji polskiej literatury. Wczesny romantyzm ukształtował nowy typ człowieka pochłoniętego odkrywaniem tajemnic natury, stawiającego pytania o istotę świata, poszukującego nowych możliwości jego odkrywania i znajdującego' je w moralnych prawdach prostego ludu. Jednocześnie romantyzm ten stworzył bohatera — więlkiego indywidualistę, obnażył konflikt jednostki z siłami historii i coraz bardziej umacniał rewolucyjny ton w poezji. Ale po klęsce powstania i pierwszych latach „obrachunkowych” nastąpił w literaturze romantycznej istotny przełom. Objawił się on m.in. we wzroście wątków chrystianicznych i motywów sielskich w poezji; uległa też przewartościowaniu kategoria nie-