DSCF0096

lecz także nic rozpoznaje specyficznych cccii nowoczesności, Zagadnienia. o których tutaj mowa, zostały trnlhic opisane w słynnej dyskusji I ćvi-Straussa z Snrtre^,em^w. „Użycie historii, by tworzyć historię", jest zasadniczo zjawiskiem nowoczesności, a nie uogólniony zasady, który można odnieść do wszystkich epok; jest to jedna z. wersji nowoczesnej rcilcksyjności. Nawet historia jako datowanie, śledzenie zachodzących między datami sekwencji zmian, jest specyficznym sposobem zapisu czasowości.

Musimy uważać, jak rozumiemy historyczność. Można ją zdefiniować jako użycie przeszłości do kształtowania teraźniejszości; nie jest ona jednak uzależniona od szacunku dla tego, co przeszłe. Przeciwnie: historyczność oznacza użycie wiedzy o przeszłości jako sposobu na zerwanie z nią, czy choćby - utrzymania tego, co można uzasadnić, odwołując się do pryncypiów⁴". W rzeczywistości historyczność kieruje nas przede wszystkim ku przyszłości. Przyszłość jawi się jako ze swej istoty otwarta, aczkolwiek jakby na przekór faktom warunkująca przebieg działań podejmowanych z perspektywy przyszłych możliwości, lo podstawowy aspekt czasoprzestrzennego „rozciągnięcia", a warunki nowoczesności czynią je zarazem możliwym i niezbędnym, „Kilurologia , czyli śledzenie możliwych/prawdopodobnych/dostępnych przyszłości, staje się ważniejsza od śledzenia przeszłości. Każdy rodzaj wspomnianych już mechanizmów wykorzeniających zakłada tego rodzaju orientację ku przyszłości.

Zerwanie z opatrznościowy wizją historii, rozpad łundacjonalizmu oraz pojawienie się nicbaczyccj na (akty, zorientowanej na przyszłość myśli, a także postęp „odzierany” z sensu za sprawą nieustannej zmiany - wszystko to do tego stopnia odbiega od światopoglądu leżącego u podstaw oświecenia, ź.c twierdzenie, iż od tamtego czasu zaszły daleko idące zmiany, wydaje się uzasadnione. Jednak nazywanie tych zjawisk pono-woczesnością jest błędem, który utrudnia precyzyjne zrozumienie ich natury oraz. implikacji, Zerwanie ciągłości, do jakiego doszło, powinno się raczej postrzegać jako skutek samowyjaśniunin myśli nowoczesnej, w miarę oczyszczania jej z pozostałości tradycji i poglądów opatrznościowych. Nic wyszliśmy poza nowoczesność, lecz żyjemy w lazic, gdy staje się ona bardziej radykalna.

Stopniowy upadek globalnej hegemonii Huropy czy też Zachodu, której drugą stroną jest przybierająca na sile światowa ekspansja nowoczesnych instytucji, to niewątpliwie jedna z. ważniejszych przyczyn tego stanu rzeczy. Wyimaginowanym „upadkiem Zachodu" przejmowali się

" żoh C Lćlri-Strmiss, AM/ mtoswo/ima, ilum. A. Zujiic/kowski. Warszawa: l*\VN l%9.

* hu II Iłtumcnbcrp,, Wirkhchktittn Intknen wir Stuttgart: Rcclum 1981.

niektórzy autorzy S od końcu XIX stulecia. W takim kontekście określenie to najczęściej odnosiło się do cyklicznej koncepcji zmiany historycznej, w której cywilizacja nowoczesna pojmownnu jest jedynie juko jedna z wielu cywilizacji, jakie przed nii\ rozwinęły się w innych regionach światu. Cywilizacje przezywają młodość, okres dojrzały i starość, a ponieważ, jedne z nich zastępują inne, zmienia się rozłożenie władzy na kuli ziemskiej. Jednak zgodnie z zaproponowaną wcześniej przeze mnie interpretacją odwołującą się do kategorii nieciągłości, nowoczesność nie jest jedną z wiciu cywilizacji. Słabnący uścisk Zachodu nie jest wynikiem coraz mniejszego wpływu instytucji, które właśnie tum pojawiły się po raz pierwszy, lecz wręcz przeciwnie - skutkiem ich coraz szerszego zasięgu. Władza gospodarcza, polityczna i militarna, która zapewniła Zachodowi przewagę opierającą się na połączeniu czterech instytucjonalnych wymiarów nowoczesności - omówię je pokrótce poniżej - nic odróżnia już lak bardzo krajów zachodnich od pozostałych. Proces len możemy zinterpretować jako globalizację - kategorię kluczową dla słownika nauk społecznych.

A co z innymi zespołami zmian, które często łączą się w taki czy inny sposób 7. ponowoczcsnością: rozwojem nowych ruchów społecznych i powstaniem nowych politycznych programów i zadań? Rzeczywiście mają one wielkie znaczenie i spróbuję to pokazać później. Musimy jednak ostrożnie przebić się przez rozmaite teorie i interpretacje, które powstały na ich bazie. Postaram się zanalizować ponowoczcsność jako cykl immancntnych przekształceń, odległych od różnych skupisk instytucjonalnych nowoczesności, które za chwilę wskażemy, lub zachodzących „ponad” tymi skupiskami. Nic żyjemy jeszcze w ponowoczesnym święcie społecznym; potrafimy jednak migawkowo uchwycić wyłaniające się sposoby życia oraz formy organizacji społecznej, które odbiegają od tych, które promują instytucje nowoczesne.

Dzięki kategoriom niniejszej analizy zrozumiemy dlaczego radykali-zacja nowoczesności wywołuje taki niepokój i jest tak znacząca. Jej najbardziej rzucające się w oczy cechy: dezintegracja owolucjonizmu, zanik ideologii historii, rozpoznanie wszechobecnej i wszystko przenikającej, konstytutywnej refleksyjności, oraz ulotnienie się uprzywilejowanej pozycji Zachodu - przenoszą nas w nowy, niepokojący świat doświadczeń. A jeżeli „my” nadal odnosi się przede wszystkim do mieszkańców Zachodu - czy też dokładniej rzecz ujmąjąc, uprzemysłowionych regionów świata - to implikacje wspomnianych zjawisk odczuwalne są wszędzie.