DSCF0233

Hermeneutyka i histnryzm

714

świadomość historycznego dystansu między tekstem a interpretatorem. Oznacza to bowiem od razu, że osłabia tradycja, stanowiąca wspólny nośnik tekstu i jego interpretatora. Sadzę jednak, że pod wpływem sugerowanych przez przyrodoznawstwo fałszywych metodologicznych analogii „historyczna” hermeneutyka została zbytnio oddalona od owej hermeneutyki przedhistorycznej. Starałem się pokazać, że wspólny im jest przynajmniej jeden rys: struktura zastosowania¹.

Fascynujące byłoby zbadanie greckich początków istotowe-go związku hermeneutyki i pisma.

Chodzi nie tylko o to, że jeśli wierzyć Platonowi, interpretację poetów przeprowadzał zarówno Sokrates, jak jego przeciwnicy sofiści. Ważniejsze, że sam Platon całość swej dialcktyki wyraźnie odnosi do problematyki piśmiennictwa i że także w rzeczywistości dialogu nierzadko przybiera ona wyraźnie hermeneutyczny charakter, niezależnie od tego, czy dialektyczną rozmowę wprowadza mit przekazywany przez kapłanów i kapłanki, nauka Diotymy, czy też obserwacja, że przodkowie nie troszczyli się zupełnie o nasze rozumienie i dlatego pozostawili nas bezradnymi jak wobec baśniowych opowieści. Trzeba by również rozważyć rzecz odwrotną, na ile mianowicie u Platona jego własne mity należą do procesu dialektycznego i z tego względu same mają charakter interpretacji. W tej mierze nadzwyczaj pouczająca byłaby oparta na sugestiach Hermanna Gunderta² konstrukcja Platońskiej hermeneutyki.

Jeszcze ważniejszy jednak jest Platon jako przedmiot refleksji hermeneutycznej. Dialogowa forma artystyczna pism Platona w swoisty sposób znajduje się przecież pośrodku między wielością masek w dramacie i autentycznością tekstu pedagogicznego. W tej mierze ostatnie dekady wpłynęły na

' Wyżej, s. 421 nn.

’ W Ennenria, księdze pamiątkowej z okazji 60. rocznicy urodzin O. Regcnbogena, Heidelberg 1952 oraz w „Lexis" 2 (1949).

wydatny wzrost świadomości licrmcncutycznej, i nawet Strauss często zaskakuje w swych pracach znakomitym rozszyfrowaniem ukrytych związków znaczeniowych w dialogach Platona. Choć pomogły nam analiza formy i inne metody filologiczne, właściwą podstawą hermeneutyczną jest tu nasz własny stosunek do problemów, o które chodzi u Platona. Również jego ironię artysty (jak każdą ironię) rozumie iylko ten, kto wraz z nim rozumie się na danej rzeczy. Konsekwencją tej sytuacji jest fakt, że takie rozszyfrowujące interpretacje pozostają „niepewne”. Ich „prawdziwości” nie da się wykazać „obiektywnie”, lecz tylko na podstawie wiążącej nas z interpretowanym tekstem zgody na jego treść.

Strauss pośrednio wniósł istotny wkład w teorię hermeneu-tyczną, gdy zbadał pewien szczegółowy problem, mianowicie kwestię, na ile przy rozumieniu tekstu należy uwzględnić świadome ukrycie rzeczywistego poglądu w obliczu zagrożenia prześladowaniem ze strony władzy świeckiej lub Kościoła¹. Okazję do podjęcia takiej kwestii stworzyły badania nad Majmonidesem, Halevym i Spinozą. Nie chciałbym kwestionować interpretacji Straussa 1 są one dla mnie wysoce przekonujące i ale chciałbym wyrazić pewną przeciwstawną myśl, być może zasadną także w tych przypadkach, a z całą pewnością w innych, na przykład w przypadku Platona. Czy świadome zamaskowanie, kamuflaż i ukrycie własnego poglądu nie jest w rzeczywistości rzadką skrajnością wobec częstej, a nawet powszechnie normalnej sytuacji? Dokładnie tak samo, jak rzadką tylko skrajnością jest prześladowanie (świeckie lub kościelne, inkwizycja itp.) wobec świadomego lub mimowolnego nacisku, jaki społeczeństwo i życie publiczne wywierają na ludzkie myślenie. Tylko gdy jesteśmy całkowicie świadomi ciągłego przejścia od jednego do drugiego, potrafimy ocenić hermeneutyczną trudność podjętego przez Straussa problemu. Jak jednoznacznie ustalić fakt zamas-

Slrmiss, Pcrsrcullnn...